მიუწერა: “წავიკითხე შენი წიგნი, ჩემი ქება. შენ მომასწარ, თვარა შენგან მე უფრო მჭირს ცეცხლთა დება; შენცა გინდა, მეცა მინდა გაუწყვედლად შენი ხლება, შეყრა არის პირიანი, ორთავეა რათგან ნება”.
წერილი.
მისწერა.
შენზე უფრო.
ახლოს ყოფნა.
შეხვედრა. აქ: პაემანი.
გამართლებული, საჭირო, მიზანშეწონილი.
1105
ფატმანისსა ვერ გიამბობ, მოემატა რა სიამე! მიუწერა: “კმარის, რაცა უშენომან ცრემლი ვლამე! აწ ვიქმნები თავის წინა, აქა მპოვე მარტო სამე, მომისწრაფე შეყრა შენი, რა შეღამდეს, მოდი ღამე”.
კმარა.
აქ: ვღვარე. ან: ვნამე, ვაფრქვიე.
მარტო.
სადმე; ან: ალბათ; ასე იქნება თუ ისე.
ისე ქენი, რომ მარტო მიპოვო, გამოიარე და მარტოს მნახავ.
რომ შეღამდება.
1106
მას ღამითვე, საწვეველირა მიართვესწიგნი ყმასა, შეღამდა და წა-ცა-ვიდა; სხვა ემთხვია მონა გზასა: ”ამას ღამე ნუ მოხვალო, ვერა მპოვებ შენთვის მზასა”. მას ეწყინა, არ დაბრუნდა, თქვა, თუ: “ჰგავსო ეგე რასა!”
იმ ღამესვე.
მოსაწვევი, დასაბარებელი.
წერილი.
რომ მიართვეს.
. ნაწილაკი “ცა” ჩართულია ზნასა და ზმნისწინს შორის.
შეჰხვდა.
გზაში.
ამაღამ.
მიპოვი. აქ: მნახავ.
ეგ.
1107
წვეული აღარ დაბრუნდა კვლაზევე უკუწვევითა. ფატმან ზის წყენით, შევიდა ავთანდილ მარტო-ხე ვითა; დიაცსა წყენა შეატყვა, ნახა შესლვითა შე-ვითა; ვერ დაიჩინა შიშითა და მისითავე თნევითა.
-ისევ.
უკანვე გაწვევით, წეღანდელ მოწვევაზე მაშინვე უარის თქმით.
თავისუფლად გაზრდილი, აშოტილი ხე (ალ. ჭინჭარაული).
ქალს.
შემოსული რომ დაინახა.
ზმნისწინი სახელზმნისა “შესლვითა”, განმეორებული აზრის გასაძლიერებლად.
დაიმჩნია (ლაპარაკია ფატმანზე).
ამება. აქ: რიდი, ანგარიშგაწევა.
მისივე (ავთანდილის) რიდით.
1108
ერთგანდასხდეს და დაიწყეს კოცნა, ლაღობაწყლიანი, შემოდგა კარსა ყმა ვინმე კეკლუცი, ტან-ნაკვთიანი, შემოვლო ახლოს, შემოჰყვა მონა ხრმალ-დარაკიანი; დაჰკრთა, რა ნახა ავთანდილ: ჰგავსო, თუ გზაა კლდიანი.
ერთად.
დასხდნენ.
აქ: თავისუფლად ქცევა, ალერსი.
საამო, უდარდელი, მხიარული, თავშეუზღუდველი.
აქ: ახალგაზრდა კაცი. შესაძლოა, აგრეთვე: მეომარი, ფეოდალური წრის შვილი.
მოხდენილი, ლამაზი.
კარგი აღნაგობისა.
შემოვიდა.
ფარი.
შეუკრთა (სანახავს), შეცბა. ჰგავსო, თუ გზაა კლდიანი. აზრი შემდეგია: შემოსულმა იფიქრა: ეტყობა, სახიფათო ადგილას მოვსულვარო (ალ. ჭინჭარაული).
1109
ფატმან რა ნახა, შეშინდა, ძრწის და მიეცა ძრწოლასა. მან გაკვირვებით უჭვრიტა მათსა ლაღობა-წოლასა; უთხრა: “არ გიშლი, დიაცო, ფერთა მი და მო კრთოლასა, გამითენდების, განანებ მაგა მოყმისა ყოლასა!
ფატმანმა რომ დაინახა.
კანკალებს, შიშსა და ძრწოლას აუტანია.
ალერსი, თავისუფლად ქცევა.
ქალო.
ფერის ცვლას; იგულისხმება: სიმპათიების ხშირ ცვალებადობას. შესაძლოა ასეთი გაგებაც: შენ რომ ახლა შიშით ფერი მიგდის, ეს ჩემი საქმე არაა, ამის გამო არ შეგიბრალებ (ალ. ჭინჭარაული).
. შესაძლოა ორგვარი გაგება: 1. სამარცხვინო. აზრი შემდეგია: ამის თქმაც კი, რასაც ახლა ვამბობ, სამარცხვინოა. 2. უსარგებლო, გაწბილებული. აზრი შემდეგია: ჩემი მოთქმა ვეღარაფერს უშველის.
1113
ამას ყველასა ავთანდილ ისმენდა გაცბუნვებული; უბრძანა: “რა გჭირს, რას იტყვი, რასთვის ხარ აგრე ვებული? რას დაგექადა იგი ყმა, რა ნახა შენგან კლებული? დადუმდი, მითხარ, ვინ იყო ანუ რად საქმედ რებული?”
ყველაფერს.
გაკვირვებული.
ამბობ.
რისთვის? რატომ?
ვაებაში მყოფი.
დაგემუქრა.
რა დაუშავე, რა დააკელი?
რა საქმეზე მოსული.
1114
დიაცმან უთხრა: “ჰე, ლომო, ხელი ვარ ცრემლთა დენითა, ნურას ნუ მკითხავ ამბავსა, ვერცა რას გითხრობ ენითა; დავხოცენ შვილნი ხელითა, მით ვარ აღარას ლხენითა, თავი მოვიკალ უთმინოდ სიყვარულითა შენითა!
ენა–შეუკავებელს; იმას, ვისაც მოუფიქრებელი სიტყვა წამოსცდება.
გულისნადებთა.
გიჟს.
უგონოს, სიფხიზლე–დაკარგულს.
გეუბნებით ყველას.
ვერაფერს უმკურნალებს.
მხვრეპავს, მსმელს.
1116
“ორისაგან ერთი ქმენით, ამის მეტსა ნურას ჰლამით: მო-ვითა-ჰკლავ იმა კაცსა, წადი, მოკალ მალვით ღამით, მე და სრულად სახლი ჩემი დახოცასა დაგვხსენ ამით! მოხვალ, გითხრობ ყველაკასა, მო-ვით-გითხრა ცრემლთა ლამით?
ორში ერთი.
(ფატმანი ავთანდილს თქვენობით მიჰმართავს).
ნურაფერს ეცდებით.
თუკი მოჰკლავ.
მთელი ჩემი ოჯახი.
გადაგვარჩინე.
გეტყვი ყველაფერს.
როგორ.
როგორ მოგითხრო, გიამბო?
აქ: ღვრით, “ნამვით”, ფრქვევით.
1117
“თვარა ღამითვე ტვირთები შენი წაიღე ვირითა, დააგდე ჩემი მიდამო, სრულადმიკრიფე, მი-, რითა! ვეჭვ, რომე ჩემთა ცოდვათა შენცა აგავსონ ჭირითა; თუ დარბაზს მივა იგი ყმა, შვილთა დამაჭმევს პირითა”.
თუ არა, მაშინ.
დატოვე!
სულ, მთლიანად.
წაიღე (შენი ბარგი).
ზმნისწინი ზმნისა “მიკრიფე”, განმეორებული აზრის გასაძლიერებლად.
რამით.
მგონი.
რომ.
აგავსებენ.
მეფესთან, კარზე.
1118
რა ესე ესმა ავთანდილს ლაღსა, ბუნება-ზეარსა, ადგა და ლახტი აიღო, რა ტურფა რამე მხნე არსა! ”ამა საქმისა ვერ-ცნობა, — თქვა, — ჩემი სიძუნტე არსა”. ნუ ეჭვ სულ-დგმულსა მისებრსა, თუ ვითმე მისებრვე არსა!
აქ: თამამს, გულდაჯერებულს, თავისი ზრახვისა და სურვილის შემსრულებელს.
მას მისცა მონა დიაცმან წინამძღვრად, წა-ცა-მყვანელად, კვლამი-ვე-ჰყივლა: “ვინათგან ცეცხლი ცხელია, წანელად, მო-ვითმე-თუ-ჰკლა იგი ყმა ჩემად გულისა მფხანელად, ბეჭედი ჩემი აცვია, მას გვედრებ მოსატანელად”.
. ნაწილაკი “ცა” ჩართულია ზმნასა და ზმნისწინს შორის.
კიდევ, შემდეგ.
მიაძახა.
ვინაიდან.
წადი, იარე.
აქ: ფრთხილად.
თუ როგორმე მოჰკლავ; თუ ისე მოხდა, რომ მოჰკალი.
იმის მოტანას გთხოვ.
1121
ავთანდილ გავლო ქალაქი მით უებროთა ტანითა; ზღვის პირსა სახლი ნაგები დგა ქვითა წითელ-მწვანითა, ქვეშეთკე სრითა ტურფითა, კვლა ზედათ ბანის-ბანითა, დიდროვანითა ტურფითა, მრავლითა თანის-თანითა.
გაიარა.
იმ სწორუპოვარი ტანით.
იდგა.
სასახლე. აქ, როგორც ჩანს, იგულისხმება მდიდრული დარბაზი ან ოთახები.
ლამაზით, მორთულით.
ზევითკენ.
ტერასებით, სართულებით.
ბევრი ძვირფასი ნივთებით.
—ერთი მეორის მსგავსით.
1122
მუნ მიჰყავს პირ-მზე ავთანდილ მას მისსა წინამძღომელსა, ხმა-მდაბლად ჰკადრებს: “ისიასრა მისი, ეძებ რომელსა”. უჩვენებს, ეტყვის: “ჰხედაო, ბანსა ზე და ქვე მდგომელსა? იქი წევს ძილად, იცოდი, ანუ ქვე ჰპოვებ მჯდომელსა”.
იქ.
წინამძღვარს.
ეუბნება.
ისაა.
სასახლე.
რომელსაც, ვისაც.
ეუბნება.
როგორც ჩანს: სახლს, რომელსაც სართულებად აქვს ბანები.
იქ.
იცოდე!
ან.
მჯდომელს.
1123
კარსა წინა დარაჯანი ორნი უწვეს მას, გლახ, ყმასა. ყმა გავიდა, გაეპარა, დააგდებდეს ვირე ხმასა, თვითო ხელი ყელსა მიჰყო, მუნვე მისცნა სულთა ხდასა, თავი თავსა შეუტაკა, გაურივა ტვინი თმასა.
უწვნენ.
იმ ყმას, იმ ახალგაზრდას.
(ავთანდილი).
გაეპარათ.
სანამ უცაბედი ხმაური გაამხელდა; ან: სანამ აყვირდებოდნენ.
მიაწვდინა, მოავლო.
იქვე. აქ: მაშინვე.
სიკვდილს.
1124
იგი ყმა საწოლს მარტო წვა გულითა ჯავრიანითა; თვალმოსისხული ავთანდილ შედგა ტანითა ჯანითა; ვეღარ აესწრა, იდუმალ მოკლა თუ, ვერცა ვცანითა, ხელი მოჰკიდა, მიწასა დაასკვნა, დაკლა დანითა.
საძინებელ ოთახში.
იწვა.
შევიდა.
აასწრო (სახლის პატრონმა ყმამ).
მალულად.
შევიტყეთ. აზრია: ისე მალულად მოკლა, რომ ვერც კი გავიგეთ, მოკლა თუ არა.
დააგდო, დაახეთქა, დააწყვიტა.
1125
მჭვრეტელთა მზე და მებრძოლთა მხეცი და ვითაზარია, ბეჭდითურთ თითი მოჰკვეთა, ქვესკნელს მიწათა გარია, ზღავათაკე სარკმლით გასტყორცა, ზღვისა ქვიშათა დარია, მისთვის არცაღა სამარე, არცა სათხარად ბარია.
აქ: შემხედველთათვის.
აქ: მოწინააღმდეგეთათვის, მტერთათვის.
როგორც.
აქ: თავზარის დამცემი.
სარკმლიდან, ფანჯრიდან.
მსგავსი.
აღარც.
1126
ხმა მათისა დახოცისა არ გაისმა არსითარა. წამოვიდა ვარდი ტკბილი, რასამცა ვით გაემწარა! ესე მიკვირს, სისხლი მათი ასრევითა მოიპარა! რომე პირველ წამოევლო, გზა იგივე წაიარა.
არსაით.
არაფერი, არავითარი.
რას უნდა გაემწარებინა?
ეს.
ასე.
როგორ.
რომ.
გამოევლო.
გაიარა.
1127
რა ფატმანისსა შევიდა ლომი, მზე, მოყმეწყლიანი, უბრძანა: “მოვკალ, მან ყმამან დღე ვეღარ ნახოს მზიანი, თვით მონა შენი მოწმად მყავს, ფიცი აფიცე ღმრთიანი, აჰა თითი და ბეჭედი, და დანა მაქვს სისხლიანი.
მეომარი, რაინდი.
ლაღი, მომხიბლავი.
იმ ახალგაზრდამ.
ნახავს.
1128
“აწ მითხარ, თუ რას იტყოდი, რას გაშმაგდი ისრერეტად? რას გექადდა ისი კაცი? მესწრაფების მეტის-მეტად!” ფატმან ფერხთა მოეხვია: “არა ღირს ვარ პირსა ჭვრეტად! გამიმრთელდა გული წყლული, აწყა დავჯე ცეცხლთა შრეტად.
ახლა.
ამბობდი.
ისე.
გონდაკარგულად; ისე ძლიერ, რომ თავს ვეღარ ეუფლებოდი.
გემუქრებოდა.
მოუთმენლად ვარ.
ფეხებზე.
ღირსი ვარ ...გიყურო.
მომირჩა, განმეკურნა.
დაჭრილი, დაწყლულებული.
ახლაღა.
ქრობა.
(ტანჯვის) ცეცხლმა ქრობა დამიწყო.
1129
“მე და უსენი შვილითურთ აწ ახლად დავიბადენით; ლომო, ქებანი შენნიმცა ჩვენ ვითა ვადიადენით! ვინათგან სისხლთა იმისთა დაღვრევადავიქადენით, თავითგან გითხრობყველასა, თქვენ სმენად დაემზადენით”.
როგორ გავადიდოთ, გავამრავლოთ შენი ქება!
ვინაიდან.
დავიქადეთ. აქ, როგორც ჩანს, იგულისხმება: დავიქადეთ და შევასრულეთ. ან: დავიქადეთ, რომ შევასრულოთ (ალ. ჭინჭარაული).
www.utvalavi.ge
პროექტი ხორციელდება საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ხელშეწყობით