ტარიელ უთხრა: “მე თქვენივცან, გმირთა, მეტი გმირობა, თქვენსა ძალ-გულსათქვენივე ჰგავს თათბირობა, პირობა; ვიცი, გწადს ომი ფიცხელი, არ ცუდი ხრმალთა ღირობა; კაციმცა მაშინ თქვენ გახლავს, რა ომმან ქმნას გაჭირობა!
გავიგე, აქ: დავინახე. ტაეპის აზრია:
გმირთა და ლომგულთა- კიდევ უფრო მეტი გმირობა დავინახე.
ძალასა და გულადობას.
შეეფერება, შეესაბამება.
რჩევა, გეგმების აწონ-დაწონა.
გინდათ.
ცხარე.
უსარგებლო, ტყუილ-უბრალო.
მოღერა.
კაცი მაშინ უნდა იყოს თქვენთან.
როცა.
გიჭირდეს, გაძნელდეს. ტაეპის აზრია: თქვენისთანების ყოლა კაცს სწორედ გაჭირვებულ ბრძოლაში გამოადგება.
1411
“მაგრა იყვენით ჩემთვისცა საქმისა რასმე რჩევითა: ხმა ესმას ჩემსა ხელ-მქმნელსა, ზედაგარდმოდგესმზე ვითა, თქვენ გქონდეს ომი ფიცხელი, უომრად მნახოს მე ვითა? ესე მე დამსვრის, ნუ უბნობთ სიტყვითა თქვენ სათნევითა.
მაგრამ.
გამოარჩიეთ, აწონ-დაწონეთ. ტაეპის აზრია: ჩემი ინტერესებიც გაითვალისწინეთ!
მოესმება, გაიგონებს.
გამხელებელს (ლაპარაკია ნესტანზე).
აქ: ზევით, ზემოდან.
გადმოდგება.
მზესავით.
გქონდეთ.
როგორ.
ლაპარაკობთ.
საამებელი. ტაეპის აზრია: ტყუილად ნუ მარწმუნებთ, შენი სახელი არ შეილახებაო, ნესტანის თვალში არ დაეცემიო.
1412
“მაგა თათბირსა ესე სჯობს, ვქმნათ ჩემი მონახსენები: გავიყოთ კაცი ას-ასი, რა ღამე ჩნდეს ნათენები, სამთავე სამგნით მივჰმართოთ, ფიცხლა დავსხლიტოთ ცხენები; მოგვეგებვიან, ვემცრობით, ჩვენ ხრმალსა მივსცეთ მძლე ნები.
ეს.
თენებას რომ დაიწყებს, რიჟრაჟზე.
სამივემ.
მოგვეგებებიან, შეგვხვდებიან.
მცირე რაზმად ვეჩვენებით.
ხელის გული.
1413
“ფიცხლაშევებნეთ, შევსჯარნეთ, ვერ მოგვასწრებენ კარებსა, სამთაგან ერთი შევუვალთ, სხვა გარეთვსცემდეთგარებსა, მან ერთმან შიგნით შიგანნი მივსცნეთ სისხლისა ღვარებსა, ხელი კვლა ვჰხადოთ აბჯარსა, მას ჩვენგან მძლედ ნახმარებსა”.
სწრაფად.
შევებათ, შევებრძოლოთ.
შევავიწროოთ, მივიმწყვდიოთ.
გარედან.
ვურტყათ. აქ: ვებრძოლოთ.
გარეთ მყოფს: გალავანზე მდგომებს და კართა მცველებს.
იმ ერთმა.
შიგნით მყოფნი.
ხელი მოვკიდოთ, ვიხმაროთ (აბჯარი).
იარაღს.
ძლევამოსილად.
1414
ფრიდონ უთხრა: “შემიგიან, გაგიგია, ვიცი მე, რა: მაგა ცხენსა ჩემეულსა მოასწრებენ კართა ვერა, ოდეს გიძღვენ, არ ვიცოდი, ქაჯეთს გვინდა ქაჯთა მზერა, თვარაყოლა არ გიძღვნიდი, ჩემი გითხრა სიძუნწე რა”.
მივხვდი, გავიგე.
გადაგიწყვეტია. ტაეპის აზრია: მივხვდი, ვიცი, შენ გულში რაც გაქვს!
როცა.
აქ: თვალთვალი, ჩასაფრება, საომრად მიპარვა.
თორემ.
სულაც.
რამე.
ერთი რამ სიძუნწე.
1415
ფრიდონ ლაღი ამხანაგობსსაუბართა ესოდენთა, ამას ზედა გაიცინნეს მათ წყლიანთა, სიტყვა-ბრძენთა, ერთმანერთსა ელაღობნეს ლაღობათა, მათთა მშვენთა, გარდახდეს და დაეკაზმნეს, უკეთესთა შესხდეს ცხენთა.
ხუმრობს.
აქ: ასეთი საუბრით, ამის თქმით.
ენაწყლიანებმა, კარგმა შესახედავებმა, მოხდენილი და ლაღი თავდაჭერის მცოდნეებმა.
ხუმრობა.
შესაფერთა. ტაეპის აზრია: ერთმანეთს მათი შესაფერი ხუმრობით ეხუმრნენ.
ჩამოქვეითდნენ.
აქ: შეიჭურვნენ, აბჯრები ჩაიცვეს. უკეთესთა. იგულისხმება, რომ გზაში სავლად სამ გმირს (და, შესაძლოა, მათ მეომრებსაც) სხვა ცხენები ჰყავთ, ხოლო საბრძოლველად სხვა, ყველაზე უკეთესი.
1416
კვლა ერთმანერთსა მიუგეს სიტყვები არ პირ-მკვახები, დაასკვნეს იგი თათბირი, ტარიასგანაზრახები: გაიყვეს კაცი ას-ასი, ყველაი გმირთა სახები, ცხენებსა შესხდეს, აიღეს მათ მათი ჩაბალახები.
კიდევ.
აქ: უთხრეს.
გადაწყვიტეს. აქ: მიიღეს.
რჩევა, გეგმა.
ტარიელის.
ნათქვამი, შემოთავაზებული.
მსგავსები.
შესხდნენ.
ჩაფხუტი, თავ-კისრის დამცველი.
1417
იგი ჭაბუკნი შუქითა ვნახენ მზისაცა მეტითა; მათ სამთაშვიდნი მნათობნი ჰფარვენ ნათლისა სვეტითა; ტარიელ შავსა ზედა ზის ტანითა მით წერწეტითა; დალივნეს მტერნი ომითა, ვითა მჭვრეტელნი ჭვრეტითა.
ის რაინდები. ტაეპის აზრია: სამ რაინდს გონების თვალით ვხედავ, მზეზე უფრო ბრწყინვალეებს.
ჩემი აწესე ნათქვამი მათი სახე და დარია: რა ზედა წვიმდეს ღრუბელნი და მთათა ატყდეს ღვარია, მოვა და ხევთა მოგრაგნის, ისმის ზათქი და ზარია, მაგრარა ზღვათა შეერთვის, მაშინ ეგრეცა წყნარია.
ახლა.
ეს.
მსგავსი, მსგავსება.
შესადარი.
ზევით რომ წვიმდნენ.
ატყდებოდეს, თავს დასტეხოდეს;
მოდის.
მოანგრევს, ხმაურით რეცხავს და მოაქვს.
აქ: შემაშინებელი, შემზარავი ხმაური.
მაგრამ.
როცა.
მაინც.
1419
თუცა ფრიდონ და ავთანდილ სიკეთე-მიუწვდომნია, მაგრა ტარიას შებმანი არვისგან მოსანდომნია; მზე მნათობთაცა დაჰფარავს, არცაღა ნათლად ხომნია. აწ იყურებდით, მსმენელნო, გესმნენ ფიცხელნი ომნია!
თუმცა.
ენითა და გონებით მიუწვდომელი სიყოჩაღისა და ვაჟკაცობის მქონენი.
მაგრამ.
შებრძოლება.
მოსანდომებელი, სასურველი.
იგულისხმება: პლანეტები, მზე და მთვარე.
ხომლნი, თანავარსკვლავედნი.
ისმინეთ!
მოგხსენდებათ, გაიგონებთ (ცხარე ომის ამბავს).
1420
სამთავე სამად გაიყვეს, თვითომან თვითო კარები; თანა ჰყვა კაცი სამასი, ყველაი გმირთა დარები. მას ღამით უქმნეს სადარნო, უცრუო, არ-ნაჩქარები, გათენდა, გაჩნდეს, მიჰმართეს, თავის-თავჰქონდა ფარები.
სამივემ.
ჰყავდათ.
მსგავსნი.
იმ ღამით.
აქ: ჩაატარეს.
დაზვერვა.
გამოჩნდნენ, ღიად გამოვიდნენ.
თავთავისთვის. იგულისხმება, როგორც ჩანს: თავისთან ახლოს, მალულად, არა თვალში საცემად.
ჰქონდათ.
1421
პირველამოდმიდიოდესმგზავრთა რათმე მაგიერად, მათ შიგანთავერაუგრძნეს, ვერცა დაჰხვდეს გულ-ხმიერად; გულსა შიში არა ჰქონდა, ამოდ დგეს და ნებიერად, მიდგეს გარეთ, მუზარადნი დაიხურნეს ჟამიერად.
ჯერ.
ნელა.
მიდიოდნენ.
ვითომ ვიღაც მგზავრები იყვნენ.
შიგნით მყოფებმა.
ვერაფერი.
მიუხვდნენ.
აქ: ფხიზლად.
ჰქონდათ.
მშვიდად.
დაწყნარებით, აუღელვებლად.
მიადგნენ (კარებს) გარედან.
დროულად, სწრაფად.
1422
ანაზდად ცხენი გაქუსლეს, მათრახმან შექმნა წრიალი. რა ნახნეს, კარნი გაახვნეს, ქალაქით გახდა ზრიალი. სამთავესამგნით მიჰმართეს, თავის-თავ უყვეს რიალი, იკრეს ნობსა და დაბდაბსა, შეიქმნა ბუკთა ტკრციალი.
უეცრად.
აქ: სტვენა; ჰაერის სწრაფად გამკვეთი საგნის ხმა.
(მცველებმა) რაკი დაინახნეს, რომ მტრებს კარები გაეღოთ და ქალაქში შემოდიოდნენ.
ქალაქიდან ზრიალი, პანიკის ხმა გამოვიდა. ან: მთელი ქალაქიდან ზრიალით გამოემართა ჯარი.
სამივემ.
სამი მხრიდან. მ
მისცვივდნენ, ეცნენ, მიუვარდნენ.
ცალ-ცალკე.
ზიანი. ტაეპის აზრია: სამივემ ცალ-ცალკე დაუწყო მეციხოვნეებს ბრძოლა თავის უბანზე (ალ. ჭინჭარაული).
ჰკრეს.
საყვირისა და დოლის დაკვრა.
საყვირი.
1423
მაშინ ქაჯეთს მოიწიაუსაზომო რისხვა ღმრთისა, კრონოს, წყრომით შემხედველმან, მოიშორვა სიტკბო მზისა. მათვე რისხვით გარდუბრუნდა ბორბალი და სიმგრგვლე ცისა, ველნი მკვდართა ვერ იტევდეს, გადიადდა ჯარი მკვდრისა.
აქ: დაატყდა.
უზომო.
აქ: პლანეტა სატურნი (იხ. კომენტარი).
სიმრგვალე, გუმბათი.
იტევდნენ.
გაიზარდა, გამრავლდა.
1424
კაცსა უკრავადდაბნედდის ხმა ტარიელის ხაფისა, აბჯარსა ფრეწდის, გაცუდდა სიმაგრე ჯავშან-ქაფისა. სამგნითვე კართა შესჯარნეს, ჭირი არ ნახეს კაფისა, რა ქალაქს შეხდეს, შეიქმნა სიხარკე ციხეს სწრაფისა.
(ხმლის) დაურტყმელად.
ბნედდა, არეტიანებდა.
ძლიერი, მკვახე ხმა.
ფხრეწდა.
გაუქმდა. აქ: უსარგებლო აღმოჩნდა.
მხარ-იღლიის დასაცავი ჯაჭვი.
სამივე მხრიდან.
აქ: მიეჯარნენ, მოიმწყვდიეს.
არ გაუჭირდათ (მტრების) აკაფვა.
რომ შევიდნენ.
სიჩქარე.
სწრაფვა, მისწრაფება.
(ქალაქში რომ აღმოჩნდნენ), მერე ჩქარობდნენ ციხეში შეღწევას.
1425
ავთანდილ და ლომი ფრიდონ შიგნით ერთგანშეიყარნეს, მტერნი სრულადაეწყვიდნეს, სისხლნი მათნი მოეღვარნეს, უყივლეს და ერთმანერთი ნახეს, დიდად გაეხარნეს, თქვეს: “ტარიელ რა იქმნაო?”, მისად ჭვრეტად თვალნი არნეს.
ერთად.
შეიყარნენ, ერთმანეთს შეჰხვდნენ.
სულ.
ამოეწყვიტათ.
დაუყვირეს, დაუძახეს (ერთმანეთს).
გაუხარდათ.
მის სანახავად თვალი აქეთ-იქით მოატარეს, თვალით მოძებნეს.
1426
ერთმანცა არა იცოდა, ვერაცნეს ტარიელისა. ციხისა კარსა მიჰმართეს, რიდი არ ჰქონდა მტერისა; მუნ ნახეს რიყე აბჯრისა, ნალეწი ხრმალთა წვერისა, ათი ათასი ნობათი უსულო, მსგავსი მტვერისა.
დაჰხვდნენ. შეკაფულნი. იგულისხმება: დაცლილნი მტრებისგან, რომელნიც ტარიელმა აკაფა.
შევიდნენ.
გაძვრნენ.
გვირაბში.
შესახვედრად.
წვრილი ლერწამი.
სწორი, უხუჭუჭო თმა. აზრია ან: ნესტანს უხდება, ლელი თმა რომ საფეთქლებზე აჰკვრია, ან: კარგი სანახავია, ლერწამივით წერწეტ ტარიელს რომ ნესტანი თმის ღერივით აჰკვრია.
1429
ეხვეოდეს ერთმანერთსა, აკოცეს და ცრემლნი ღვარნეს; ამას ჰგვანდეს, ოდეს ერთგან მუშთარ, ზუალშეიყარნეს. მზე რა ვარდსა შემოადგეს, დაშვენდეს და შუქნი არნეს, აქანამდის ჭირ-ნახულთა ამას იქით გაიხარნეს.
ეხვეოდნენ.
ჰგავდნენ.
იუპიტერი.
სატურნი.
შეიყარნენ, ერთმანეთს შეჰხვდნენ.
რომ შემოადგება.
დამშვენდება.
ატაროს. აქ: გამოასხივებს. ტაეპის აზრია: ვარდს მზე რომ მიადგება, ბრწყინვალება მოემატება.
ბაგეებიდან. ტაეპის აზრია: ვარდივით წითელი ბაგეები ერთმანეთს შეეწებნენ.
ახლა.
(ავთანდილი და ფრიდონი).
გავიდნენ.
შეიკრიბნენ.
იმ მზეს (ნესტანს).
წადგნენ.
1431
მზე მოეგება პირითა ტურფითა, მოცინარითა, აკოცა მისთა მეშველთა, ლაღმან, ცნობითა წყნარითა, მათ მდაბლად მადლი უბრძანა სიტყვითა მით ნარნარითა, ორნივეერთგანუბნობდესამოთა საუბნარითა.
(ნესტანი).
გონებადაწყნარებულმა, მშვიდმა.
(ავთანდილი და ფრიდონი).
ერთად.
ლაპარაკობდნენ.
საამო, მშვიდი.
1432
ტარიელსცა უსალამეს, მას ალვისა მორჩსა ვით ხეს, მიულოცეს გამარჯვება, ერთმანერთი მოიკითხეს; არა სჭირდა, არ ინანეს, რომ აბჯარი არ გაითხეს, თავნი მათნი გაალომნეს, მათი მბრძოლიიშვლეს, ითხეს.
მიესალმნენ.
მას, ალვის მორჩის, ალვის შტოს მსგავსს. ალვა წერწეტი ტანის აღმნიშვნელი მეტაფორაა.
დაჭრილნი არ იყვნენ.
გაითხელეს. აზრია: არ ინანეს, რომ თხელი აბჯარი არ ჩაიცვეს.
მოკრიფეს ჯორი, აქლემი, რაცა ვით პოვეს მალები; სამიათასსა აჰკიდეს მარგალიტი და თვალები, თვალი ყველაი დათლილი, იაგუნდი და ლალები, იგი მზე შესვეს კუბოსა, არს მათგან განაკრძალები.
აქ: რაც კი, რაც როგორმე...
(ნესტანი).
ტახტრევანი.
ფრთხილად შენახული, ნაპატრონები.
1435
სამოცი კაცი დააგდეს ქაჯეთს ციხისა მცველია, წამოიყვანეს იგი მზე, მათიღა წაგვრა ძნელია; ზღვათა ქალაქსა დაჰმართეს, თუცა გზა მუნით გრძელია, თქვეს: “ფატმან ვნახოთ, მუქაფაგვაც მისი გარდუხდელია”.
დატოვეს.
მათთვის (ნესტანის) წართმევა ახლა ძნელია! შესაძლოა ასეთი გაგებაც: მათიღა ნესტანის: მრავლ. რიცხვი პატივისცემას გამოხატავს (ალ. ჭინჭარაული).
www.utvalavi.ge
პროექტი ხორციელდება საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ხელშეწყობით