ტახტსა ზედა ერთგან მსხდომნი ტარიელ და ცოლი მისი ერთმანერთსა შეჰფერობდეს, ქალი ყმისაშესატყვისი; გონება და ანუ ენა გამოთქმიდავითავისი! ვინმცა ჰგვანდა ხორციელი სოფელს შვილი ადამისი!
ერთად.
შეეფერებოდნენ.
მოყმის, რაინდის.
შესაფერი.
გამოთქვამდა (იგულისხმება: მათს ქებას).
როგორ.
ვისიმე.
ვინ ემგვანებოდა.
ქვეყნად.
1640
ტარიელს და ცოლსა მისსა მიჰხვდა მათი საწადელი — შვიდი ტახტი სახელმწიფო, საშვებელიგაუცდელი. მათ პატიჟთა დაავიწყებს ლხინი ესე აწინდელი, ყოლა ლხინთა ვერ იამებს კაცი ჭირთა გარდუხდელი!
ჰხვდათ, ერგოთ.
ლხინი, სიამე, ბედნიერება.
უნახავი.
(იმ) ტანჯვას.
ეს.
სულ, სრულებით.
შეიშნობს, შეიგრძნობს.
1641
თვით ორნივე ერთგან მსხდომნი ჰნახნეთ, მზეცა ვერა სჯობდეს; ბუკსა ჰკრეს და მეფედ დასვეს, ქოსნი ხმასა დაატკბობდეს; მისცეს კლიტე საჭურჭლეთა, თავთა მათთა მიანდობდეს. ”ესეაო მეფე ჩვენი”, — იზახდეს და ამას ხმობდეს.
ერთად.
აქ: რომ ჰნახოთ.
ჩასაბერი საკრავია.
აქ: დაუკრეს.
დოლები.
ატკბობდნენ.
აქ: განძის, სიმდიდრის საცავთა.
აქ: აბარებდნენ; მიაბარეს, მიანდეს. ლაპარაკია ინდოეთის ქვეშევრდომებზე, პირველ ყოვლისა, დიდებულებზე.
სრულნი ინდონი ავთანდილს და ფრიდონს მწედხადოდიან: ”თქვენგან გვჭირს კარგი ყველაი”, — მართ ამას მოიტყოდიან, ვითაპატრონსა სჭვრეტდიან, რაც სწადდის, მას იქმოდიან, სადარბაზობლადნიადაგმათ წინამოვიდოდიან.
ყველა.
მშველელად.
აღიარებდნენ, უწოდებდნენ.
გვაქვს, დაგვემართა.
ყოველივე.
ამბობდნენ.
როგორც.
(ტარიელს).
შესცქეროდნენ.
უნდოდათ (ავთანდილს და ფრიდონს).
აკეთებდნენ (ინდონი).
სადარბაზოდ, მათ წინაშე წარსადგომად, პატივისცემის დასამოწმებლად.
მუდამ.
მათთან.
მოდიოდნენ.
1645
ინდოთ მეფე უბრძანებდა ასმათს, მისსა შეკვდომილსა: ”რაცა შენ ჰქმენ, არ უქმნია არ გამზრდელსა, არცა ზრდილსა; აწ ინდოეთს სამეფოსა მეშვიდესა ერთსა წილსა ზედა დაგსვამ, შენი იყოს, გვმსახურებდი ტკბილი ტკბილსა.
(ტარიელი).
ეუბნებოდა.
არც.
აქ: მეშვიდედსა.
(ინდოეთის მეშვიდედზე) გაგაბატონებ.
გვემსახურე! ჩვენი პატრონობა სცანი, როგორც ყმამ, ვასალმა!
1646
“ვინცა გწადდეს, ქმრად შეირთე, სამეფოსა აპატრონე; მუნიდაღმაგვმსახურებდი, თავი შენი დაგვამონე!” ასმათ ფერხნი გარდუკოცნნა: “შენგან არის ჩემი ღონე, მონებისა უკეთესი რამც ვიშოვე, რამც ვიქონე?”
იქიდან.
გვემსახურე! ჩვენი ყმა, ვასალი იყავ!
აქ: შველა, იმედი.
მონობისა. აქ: ყმობის, სამსახურის.
რას ვიშოვი, რას ვიქონიებ?
1647
ერთგან სამთავე ძმობილთა დაყვნეს ცოტანი დღენია; თამაშობდიან, უსახომიუდიოდის ძღვენია: რა მარგალიტი ღარიბი, რა უკეთესი ცხენია! მაგრა ავთანდილს სურვილმანდაღრეჯა დააჩენია.
ერთად.
ერთობოდნენ (იგულისხმება: ნადირობდნენ, ასპარეზობდნენ, ჯირითობდნენ და ა.შ.).
შეუდარებელი.
მიუდიოდათ.
იშვიათი, უნიკალური.
მაგრამ.
იგულისხმება: თინათინისამ.
მოწყენა.
1648
ტარიელ ცნა, ამა ყმასაცოლისათვის მოესურვა. უბრძანებდა: “გული შენი განაღამცა მომემდურვა! აწვაგლახ მე, ჭირი შენი გონებამანშვიდითურვა, მოგშორდები, საწუთრომან ლხინი ჩემი დამიშურვა”.
მიხვდა, გაიგო.
მოყმეს, რაინდს.
ცოლი მოენატრა.
აქ: უთხრა.
სწორედ რომ მომემდურება! სწორედ რომ უნდა მემდუროდეს!
მასცა უბოძაფარმანი: “წა, სახლი მოიარეო, მე ნუ გამწირავ, მნახევდი, ადრე მობრუნდი გარეო”. ავთანდილს უთხრა: “უშენოდ რამცა ვით გავიხარეო? რათგან ისწრაფი, ნუ გაგვა, მიგელის ლომსა მთვარეო!”
(ტარიელმა).
ნებართვა, დასტური.
დამტოვებ.
მნახე ხოლმე!
მალე.
შემობრუნდი, აქვე მოდი!
როგორ და რით გავიხარებ?
ნუ გენაღვლება (ჩემი გულის დაწყვეტა).
1651
როსტანისთვის წაატანა ძღვნად ტურფები ჯუბაჩები, კვლაჭურჭელი თვალთა თლილთა, არ კოვზები, არ ჩამჩები: ”ჩემ მაგიერ მიუტანე, წაო, ნურას მეურჩები!” ავთანდილ თქვა: “არა ვიცი, მე უშენოდ ვითდავრჩები!”
გაატანა. ჯუბაჩა ჩასაცმელია.
აქ: კიდევ.
აქ: საჭურჭლე, სიმდიდრე.
წადიო.
როგორ.
ვიცოცხლებ.
1652
ქალსა ქალმან გაუგზავნა ყაბაჩა და ერთი რიდე, რომე ჩაცმა-დაბურვასა ვინ ღირს იყომათგან კიდე! ერთი თვალი, — წამღებელმან ვერა თქვას, თუ: “ცუდად ვზიდე”, ღამე მზეებრ განანათლის, ჩნდის, სადაცა შეჰხედვიდე.
მოკლე ქათიბი.
მოსასხამი, თავსაბურავი.
დახურვა.
ღირსი იყო (ჩაცმის).
მათ გარდა.
ტყუილად.
ანათებდა.
ჩანდა. აქ: კაშკაშებდა, ბრწყნავდა.
1653
ავთანდილ შეჯდა, წავიდა, ტარიას გაესალამა; იგი ორნივე გაყრისა დაწვნა ცეცხლისა ალამა; სრულად ინდონი მისტირან, ცრემლმან მინდორი დალამა; ავთანდილ იტყვის: “მომკლაო სოფლისა მე სამსალამა”.
ამხედრდა.
გამოემშვიდობა.
ალმა.
ყველა.
ლამით გაავსო. ან: დანამა.
ამბობს.
წუთისოფლის, საწუთროს.
საწამლავი, შხამი.
1654
ერთგან ფრიდონ და ავთანდილ იარნეს დღენი მცირენი; გზამან გაყარნა, წავიდეს თავის-თავ ანატირენი; კარგად მოუხდეს მათ მათნი საქმენი დანაპირენი; ავთანდილ მიხდა არაბეთს, ნახნა არ ცუდნიჭირენი.
ერთად.
ცალ-ცალკე.
მოუვიდათ, მოუხდათ, გამოუვიდათ.
მივიდა.
უსარგებლონი, ამაონი.
გასაჭირი.
1655
გამოეგებნეს არაბნი, სამეფო დააშვენა მან, ნახა მზე მისი, მიჰრიდა მისთა სურვილთა წყენამან, მის თანა ტახტსა და-ვე-ჯდა, ალხინა მჭვრეტთა ლხენამან, გაახელმწიფა გვირგვინი ზეცით მოსრულმან ზენამან.
გამოეგებნენ.
გაექცა, გაეცალა.
თინათინისადმი სიყვარულმა, მისმა სურვილმა ავთანდილის დარდი დაძლია. დარდი მას განერიდა, გაიქცა.
მასთან.
კვლავ დაჯდა. ნაწილაკი “ვე” ჩართულია ზმნასა და ზმნისწინს შორის.
გაახარა.
ზეციდან.
იგულისხმება: ზეციურმა წყალობამ, ღვთის წყალობამ.
1656
მათ სამთავე ხელმწიფეთა ერთმანერთი არა სძულდეს, ერმანერთსა ნახვიდიან, საწადელნი გაუსრულდეს, ბრძანებისა შემცილენი მათთა ხრმალთათ და-ვე-წყლულდეს, მოიმატნეს სამეფონი, გახელმწიფდეს, გამორჭმულდეს.
(იმ) სამსავე ხელმწიფეს.
სძულდათ.
ნახულობდნენ.
აუსრულდათ.
აქ: დამრღვევნი, წინააღმდეგობის გამწევნი.
აქ: ხმლებისგან.
დაწყლულდნენ. ნაწილაკი “ვე” ჩართულია ზმნასა და ზმნისწინს შორის.
იგულისხმება: გაძლიერდნენ, კიდევ უფრო დიდი ხელმწიფეები გახდნენ:
გამარჯვებითა და დიდებით შეიმოსნენ.
1657
ყოვლთასწორად წყალობასა ვითა თოვლსა მოათოვდეს, ობოლ-ქვრივნი დაამდიდრნეს და გლახაკნი არ ითხოვდეს, ავთა მქმნელნი დააშინნეს, კრავნი ცხვართა ვერ უწოვდეს, შიგან მათთა საბრძანისთა თხა და მგელი ერთგან ძოვდეს.
www.utvalavi.ge
პროექტი ხორციელდება საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ხელშეწყობით