ზღვათა მეფესა წინაშე გაგზავნა მახარობელი, შესთვალა: “მოვალ ტარიელ, მტერთა მძლე, მოსრვით მსპობელი; ქაჯეთით მომყავს ჩემი მზე, ჩემი ლახვართა მსობელი; მწადიან, გნახნე პატივით, ვითა მამა და მშობელი.
მოვდივარ.
მძლევი, დამმარცხებელი.
დახოცვა, გაწყვეტა.
ქაჯეთიდან.
გნახოთ.
როგორც.
1437
“აწ მე მაქვს ქაჯთა ქვეყანა და მათი დანადებია; მეფეო, კარგი ყველაი მე თქვენგანწამკიდებია; ფატმანს უხსნია ჩემი მზე, სდედებია და სდებია, ამისად მუქფად რა გიძღვნა? მძულს ცუდი ნაქადებია.
ახლა.
იგულისხმება: საუნჯე, შენახული სიმდიდრე.
ყოველივე.
თქვენი გამოისობით.
შემხვედრია, მომსვლია, წილად მრგებია.
სანაცვლოდ, სამაგიეროდ.
უსარგებლო, ტყუილ–უბრალო.
1438
“მოდი, გვნახენ, გავიარდეთ ქვეყანასა შენსა ვირე, სრულად ქაჯთა სამეფოსა გიძღვნი, ჩემგან შეიწირე, კაცნი შენნი შეაყენენ, ციხე მაგრად დაიჭირე, მე ვისწრაფი, ვერა გნახავ, შენ წამოდი, ჩემ კერძ ირე.
რა კაცი ტარიელისა ესტუმრა ზღვათა მფლობელსა, — წესია, გული გაჰკრთების ამბავსა გასაკრთობელსა, — მისცა მადლი და დიდება ღმერთსა, მართლისა მბრჭობელსა, მაშინვე შეჯდა, არ უნდა მისლვა სხვასაღა მხმობელსა.
რომ ესტუმრა.
შეუშინდება. აქ: აუღელდება.
მადლობა შესწირა და ადიდა.
აქ: სამართალი, სამართლიანობა.
სჯა, სამართლის განჩინება.
ამხედრდა.
1441
ბარგი აჰკიდა, გააგო ქმნა ქორწილისა მათისა, მას მიაქვს რიცხვიტურფათა, არ სიდიადესათისა; ფატმან ჰყავს თანა, იარეს სავალი დღისა ათისა; უხარის ნახვა ლომისა და მზისა, ხმელთა მნათისა.
გადაწყვიტა, ბრძანა.
აქ: დიდი რიცხვი, სიმრავლე.
საიუველირო ნივთთა.
სიმრავლე.
გიშერი. როგორც ჩანს, ნახსენებია როგორც იაფი რამ იმ “ტურფებთან” შედარებით, რაც ზღვათა მეფეს ტარიელთან მიაქვს.
(ტარიელის).
(ნესტანის).
(მთელი) ხმელეთის.
1442
შორს გაეგებნეს სამნივე დიდსა მეფესა ზღვათასა, გარდახდეს, მდაბლად აკოცეს, გა-რე-სწყდეს ჯარსა სპათასა, შეასხეს ქება ტარიელს, მან მადლი გაუათასა, ქალი რა ნახა, სტრფიალობს შუქსა მას ბროლ-ბაკმათასა.
მნათობებზე შემომდგარი სინათლის რკალი. ბროლი ნესტანის პირისახის აღმნიშვნელი მეტაფორაა.
1443
ფატმან ხათუნს, მისსა მჭვრეტსა, ედებოდა ცეცხლი ნელი, მოეხვია, გარდუკოცნა ხელი, ფეხი, პირი, ხელი, იტყვის: “ღმერთო, რა გმსახურო, განმინათლდა რადგან ბნელი! ვცან სიმოკლე ბოროტისა, კეთილია მისი გრძელი!”
ამბობს.
შევიტყე, გავიგე. აქ: დავინახე.
მასზე გრძელი. იგულისხმება: ხანგრძლივი, გამძლე, მდგრადი.
1444
ქალი ფატმანს ეხვეოდა, ტკბილად იტყვის, არ გამწყრალი: ”ღმერთმან გული განმინათლა გახეთქილი, გა-ცა-მწკრალი, აწ აგრე ვარ გავსებული, წინას ვიყავ ვითა მცხრალი, მზემან შუქნი შემომადგნა, ვარდი მითვჩან არ-დამზრალი”.
ამბობს.
გაბზარული. მეტაფორის აზრია: დამწუხრებული, ნატკენი, შეურვებული. ნაწილაკი “ცა” ჩართულია ზმნასა და ზმნისწინს შორის.
ახლა.
წინათ.
როგორც. გავსებული, მცხრალი მთვარის სხვადასხვა ფაზების აღმნიშვნელი ტერმინებია. აქ პირველი მეტაფორულად აღნიშნავს “გახარებულს”, მეორე - “მგლოვიარეს”, “მწუხარეს”.
ამიტომ.
ვჩანვარ. აქ: ვარ.
1445
ზღვათა მეფე გარდაიხდისმუნ ქორწილსა მეტად დიდსა, ქაჯეთიცა დაუმადლა, არ გაუშვა დღესა შვიდსა, უხვად გასცემს საბოძვარსა, საჭურჭლესა ანაკიდსა, პერპერასა დაფანტულსა ზედა სცვეთენ, ვითა ხიდსა.
იხდის.
იქ.
სიმდიდრე.
ბევრს, საპალნედ ასაკიდს.
ოქროს ფულია.
ზედ დადიან.
როგორც.
1446
მუნიდვისგორილარისა, სტავრისა და ატლასისა, ტარიელს უძღვნა გვირგვინი ვერ დანადები ფასისა, იაგუნდისა მრთელისა, ყვითლისა, მეტად ხასისა, კვლა ერთი ტახტი ოქროსა, წითლისა მართ ხალასისა.
იქ.
იდო.
გორა.
მდიდრული საქონლისა.
მთლიანის.
აქ: გამორჩეულის, მაღალხარისხოვანის.
კიდევ.
1447
ნესტან-დარეჯანს ყაბაჩა უძღვნა, შემკული თვალითა, იაგუნდითა წითლითა, ბალახშითა და ლალითა. დასხდეს ორნივე ქალ-ყმანი პირითა ელვა-მკრთალითა, მათნი მჭვრეტელნიდაიწვნეს ცეცხლითა მართ ახალითა.
მოკლე ქათიბი.
რჩეული ლალი.
დასხდნენ.
(ნესტანი და ტარიელი).
სხივთა მკრთომელით.
შემხედველნი.
დაიწვნენ.
1448
ავთანდილს და ფრიდონს უძღვნა უსაზომო დიდი ძღვენი: ძვირფასისა უნაგირი, უკეთესი თვითო ცხენი, თვითო კაბა თვალიანი, უცხო ფერთა შუქთა მფენი, მოახსენეს: “მადლი რა ვთქვათ, სვიანმცა-ა დავლა თქვენი!”
ზღვათა მეფე მოახსენებს: “ხელმწიფეო, ლომო, ქველო, მოახლეთა სიცოცხლეო, ვერა-მჭვრეტთაშორით მკლველო, მსგავსი თქვენი რამცა მეძღვნა, შვენიერო სანახველო! რა მოგშორდე, რა მერგების, საჭვრეტელად სასურველო?!”
ძლიერო, გულადო, ყოჩაღო.
ახლოს მყოფთა.
ვერმხედველთა.
შორიდან.
შესაფერი.
რა მომერთმია? რას გიძღვნიდით?
რომ მოგშორდები.
რა მეშველება?
1451
ტარიელ ფატმანს უბრძანა: “მე თავი შენი მიდია; დავ, გული შენი ჩემზედა გარდაუხდელი დიდია; აწ, რაცა ქაჯთა საჭურჭლექაჯეთით ამიკიდია, მომიცემია, წაიღე, არ კიდე მომიყიდია”.
დად მიმიჩნევია.
აქ: გულთბილობა, სიყვარული.
ახლა.
სიმდიდრე: ოქრო–ვერცხლი, თვალმარგალიტი და სხვ.
ქაჯეთიდან წამომიღია აკიდებული.
მომიცია.
1452
ფატმან ხათუნ თაყვანის-სცა, ჰკადრებსმადლსამეტის-მეტსა: ”მე, მეფეო, ნახვა შენი მიდებს ცეცხლსა დაუშრეტსა; რა მოგშორდე, რა ვიქმნები? მე დამაგდებ, ვითა რეტსა, ახ, ნეტარძი მოახლეთა! ვაგლახ თქვენსა ვერა-მჭვრეტსა!”
“შენ იყავ ჩვენი მშობელი და ჩვენი საესავიო, მაგრა ამასცა ვიაჯით, გვიბოძო ერთი ნავიო”. მეფემან ბრძანა: “არა მშურს სამიწოდ თქვენდა თავიო, რადგან ისწრაფით, რა გკადრო? წა, გიწინამძღვრდეს მკლავიო!”
იგი მზე შესვეს კუბოსა, იარეს გზა ზღვის პირისა, მიყმაწვილობდეს, უხარის მათ გარდახდომა ჭირისა; მივიდეს, სადა ქვეყანა იყო ნურადინ გმირისა; მოეგებნიან, ისმოდის ხმა სიმღერისა ხშირისა.
(ნესტანი).
ტახტრევანში.
მიდიოდნენ ხუმრობა-სიცილით.
უხარიათ.
გადასვლა, მოშორება.
მივიდნენ.
სადაც.
ეგებებოდნენ. აქ: მოეგებნენ.
1459
მუნ მიეგება ყოველი ფრიდონის დიდებულები, ასმათი, სავსე ლხინითა, ვის აღარ აჩნდა წყლულები, ნესტან-დარეჯანს მოეჭდო, რომე ვერ გახსნის ცულები, აწ გაუსრულაყოველი მან მისი ნაერთგულები.
იქ.
ყველა.
ვისაც. წყლულები სულიერი ტკივილის აღმნიშვნელი მეტაფორაა.
შეუსრულა, დააგვირგვინა.
ყოველივე.
1460
ნესტან-დარეჯანს ეხვევის, პირსა აკოცებს პირითა; უბრძანა: “ჩემო, ვაგლახ მე, შენცა აგავსე ჭირითა! აწ ღმერთმან მოგვცა წყალობა, ვცან, მისი არ სიძვირით-ა; მე გულსა შენსა ეზომსა, არ ვიცი, გარდვიხდი რითა!
მეტაფორა შეიძლება ორგვარად გავიგოთ: 1. ნესტანის შვენება არ დაჭკნა, 2. ნესტანი ცოცხალია.
ბოლოს.
ასე.
აზრი შემდეგია: ღმერთმა ცხადი გახადა ქვეყნიურ მოვლენათა საფუძველი, რომელიც თვალთაგან დაფარულია
ღვთის სახიერება.
მიმაჩნია, მეჩვენება.
როცა. აქ: რაკიღა.
გნახეთ.
1462
დიდებულთათაყვანის-სცეს, მოახსენეს დიდი ქება: ”რომე ღმერთმან გაგვახარნა, კურთხეულ არს მისი ღმრთება! ჩვენ გვიჩვენა პირი თქვენი, აღარა გვწვავს ცეცხლთა დება, წყლულსა, მისგან დაკოდილსა, მასვე ძალ-უც განკურნება”.
დიდებულებმა.
მდაბლად მიესალმნენ, მიწამდე თავი დახარეს.
რომ.
ღმრთეება, ღვთაებრიობა.
დაჭრილი. აქ: მიყენებული.
შეუძლია. წ
წყლულის განკურნება.
1463
მოვიდეს და პირი ხელსა დასდვეს, აგრე გარდაჰკოცნეს, მეფეეტყვის: “ძმათა თქვენთა თავნი ჩვენთვის დაიხოცნეს; იგი შვებასაუკუნოს ცხადად პოვეს, არ იოცნეს, ერთსამიჰხვდეს საზიაროდ, დიდებანი იასოცნეს.
მოვიდნენ.
(ტარიელი).
ეუბნება.
გახარება. აქ: ცხონება.
აქ: საიქიოს.
სიზმრად ნახეს, ეჩვენათ.
იგულისხმება: ღმერთს.
ეზიარნენ.
გაიასოცეს, უხვად მოიმკეს.
1464
“თუცა მე მათი დახოცა მტკივის და სატკივარია, მაგრა მათ მიჰხვდა უკვდავი მუნ დიდი სანუკვარია”. ესე თქვა, ნელად ატირდა და წვიმა თოვლსა არია, ნარგისთათ იძრვის ბორიო, ვარდსა ზრავს იანვარია.
თუმცა.
მტკივა.
მაგრამ.
შეჰხვდათ, ერგოთ.
იქ.
საოცნებო, სანატრელი. იგულისხმება: ცხონება, საუკუნო ცხოვრება.
ეს.
მეტაფორის აზრია: მწარე ცრემლი ღვარა.
ნარგიზებიდან. ქუთუთოების აღმნიშვნელი მეტაფორაა.
ჩრდილოეთის ქარი.
ზამთარი.
1465
მუნატირდესყველაკანი, რა ტირილად იგი ნახეს, რაცა ვისცა დაჰკლებოდა, მათ ტირილით, სულთქმით ახეს; დადუმდეს და მოახსენეს: “რათგან ბრძენთა მზეებრ გსახეს, თქვენთა მჭვრეტთა მღერა ჰმართებს, რასათვისმცა ივაგლახეს!
ავთანდილცა მიუმტკივნა, ეტყვის დიდსა სიმძიმილსა; მათ შეასხეს ქება, უთხრეს: “თავნი მივსცნეთ აწ ღიმილსა, რათგან მიჰხვდა დაკარგული ლომი მზესა წახდომილსა, აღარა ვსტირთ სატირალსა, აღარ დავსდებთ თვალთა მილსა”.
მიუსამძიმრა.
ეუბნება.
(ფრიდონმა და მისმა ქვეშევრდომებმა).
შეჰხვდა, შეუერთდა.
წასულს; აქ: დაკარგულს.
1468
მივიდეს, სადა ქალაქი დიდი მულღაზანზარია, სცემდეს ბუკსა და ტაბლაკსა, გახდა ზათქი და ზარია, დაბდაბისა და ქოსისა ხმა ტურფად შენათხზარია, მოატყდეს მოქალაქენი, დააგდესმუნ ბაზარია.
მივიდნენ.
სადაც.
აქ: უკრავდნენ.
საყვირი.
დოლი.
შეიქნა, გაისმა.
სადღესასწაულო ხმაური.
დოლი.
სპილენძის დასარტყმელი საკრავი.
შეერთებული, შეწყობილი.
მოაწყდნენ.
დატოვეს.
იქ.
1469
შუკათათმოდგეს ვაჭარნი, ყოვლგნით მჭვრეტელთა ჯარია, შორს უარებდესსარანგნი, ხელთა აქვს მათ აბჯარია; მოიჯრებოდესჯალაბნი, სარანგთა დამსაჯარია, მათად საჭვრეტლად მიშვება მუნ მათგან ნააჯარია.
შუკებიდან, ქუჩაბანდებიდან.
მოდგნენ, მოვიდნენ.
ყოველი მხრიდან.
უვლიდნენ.
ქალაქში წესრიგის დამცველნი, “პოლიცია”.
მოსვლას ლამობდნენ, ბრბოდ იდგნენ.
აქ: ქალები, ბავშვები, წვრილფეხობა.
გამაწვალებელი.
მათი სათხოვარია.
1470
გარდახდეს ფრიდონისასა, სრა ნახეს მოსაწონები, გამოეგება მრავალი ოქროს სარტყლითა მონები, ფერხთა საფენლად ოქსინო მართ მათგან არს ნაქონები, თავსა აყრიდეს ოქროსა, ხვეტს ჯარიმუნნარონები.
www.utvalavi.ge
პროექტი ხორციელდება საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ხელშეწყობით