რომელმან შექმნა სამყარო ძალითა მით ძლიერითა, ზეგარდმო არსნი სულითა ყვნა, ზეცით მონაბერითა, ჩვენ, კაცთა, მოგვცა ქვეყანა, გვაქვს უთვალავი ფერითა, მისგან არს ყოვლი ხელმწიფე სახითა მისმიერითა.
ზემოდან
სული მისცა, სულიერი გახადა
მისგან შექმნილი,
მისეული
2
ჰე, ღმერთო ერთო, შენ შეჰქმენ სახე ყოვლისა ტანისა. შენ დამიფარე, ძლევა მეც დათრგუნვად მე სატანისა! მომეც მიჯნურთა სურვილი სიკვდიდმდე გასატანისა, ცოდვათა შემსუბუქება, მუნთანა წასატანისა!
სიკვდილამდე გასაყოლად
იქ (იგულისხმება საიქიო ცხოვრება)
თან წასაღების
3
ვის ჰშვენის, ლომსა, ხმარება შუბისა, ფარ-შიმშერისა მეფისა მზის თამარისა ღაწვ-ბალახშ, თმა-გიშერისა, მას, არა ვიცი, შევჰკადრო შესხმა ხოტბისა შე-რისა. მისთა მჭვრეტელთა ყანდისა მირთმა ხამს მართ, მიშერისა.
ხმალი
საუკეთესო ლალი
ტკბილეული
ჯერ-არს, საჭიროა
ველური თაფლისა
4
თამარს ვაქებდეთ მეფესა სისხლისა ცრემლ-დათხეული, ვთქვენი ქებანი ვისნი მე, არ ავად გამორჩეული. მელნად ვიხმარე გიშრის ტბა და კალმად მე ნა რხეული, ვინცა ისმინოს, დაესვას ლახვარი გულსა ხეული.
კარგად გამორჩეული; კარგად შერჩეული სიტყვებით გამოხატული
(გულის) გამხევი, ნახევი ჭრილობის გამჩენი
5
მიბრძანეს მათად საქებრად თქმა ლექსებისა ტკბილისა, ქება წარბთა და წამწამთა, თმათა და ბაგე-კბილისა, ბროლ-ბალახშისა თლილისა, მის მიჯრით მიწყობილისა. გასტეხს ქვასაცა მაგარსა გრდემლი ტყვიისა ლბილისა.
ტუჩი
6
აწ ენა მინდა გამოთქმად, გული და ხელოვანება,— ძალი მომეც და შეწევნა შენგნით მაქვს, მივსცე გონება; მით შევეწივნეთ ტარიელს, ტურფადცა უნდა ხსენება, მათ სამთა გმირთა მნათობთასჭირს ერთმანერთის მონება.
ახლა
შენგან
იმ სამ მნათობისებრ გმირს
ერთმანეთთან არიან დაკავშირებულნი, ერთმანეთს საჭიროებენ
ესე ამბავი სპარსული, ქართულად ნათარგმანები, ვით მარგალიტი ობოლი, ხელის–ხელ საგოგმანები, ვპოვე და ლექსად გარდავთქვი, საქმე ვქმენ საჭოჭმანები. ჩემმან ხელ-მქმნელმან დამმართოს ლაღმან და ლამაზმან ნები.
ხელიდან ხელში გადასაგორებელი
საყოყმანო
გამხელებელმა
დამსაჯოს, გამიკითხოს თავისი ნებისაებრ
9
მე, რუსთველი, ხელობითა ვიქმ საქმესა ამა დარი; ვის ჰმორჩილობს ჯარი სპათა, მისთვის ვხელობ, მისთვის მკვდარი. დავუძლურდი, მიჯნურთათვის კვლა წამალი არსით არი; ანუ მომცეს განკურნება, ანუ მიწა მე სამარი!
სიშმაგით, სიშმაგის გამო
მუდმივი ჯარი; მუდმივი ჯარის მებრძოლი
ვშმაგობ, გახელებული ვარ
აქ; ისევ
სამარისა
10
თვალთა, მისგან უნათლოთა, ენატრამცაახლად ჩენა; აჰა, გული გამიჯნურდა, მიჰხვდომია ველთა რბენა! მიაჯეთ ვინ! ხორცთა დაწვა კმარის, მისცეს სულთა ლხენა. სამთა ფერთა საქებელთალამისლექსთა უნდა ვლენა.
ინატრონ
კვლავ ახელა, სინათლის დაბრუნება
შეჰხვედრია, წილად ჰხვდომია
გამომექომაგეთ ვინმე, შემიწყალეთ ვინმემ!
სამხმოვან სიმღერას (ან: სიმღერებს)
დიაღაც რომ(?)
ლექსთა მიწოდება, სიტყვების მიცემა უნდა
11
რაცა ვის რა ბედმან მისცეს, დასჯერდეს და მას უბნობდეს: მუშა მიწყივ მუშაკობდეს, მეომარი გულოვნობდეს; კვლა მიჯნურსა მიჯნურობა უყვარდეს და გამოსცნობდეს, არცა ვისგან დაიწუნოს, არცა სხვათა უწუნობდეს.
ამბობდეს
მუდამ
მამაცობდეს
12
შაირობა პირველადვე სიბრძნისაა ერთი დარგი, საღმრთო საღმრთოდ გასაგონი, მსმენელთათვის დიდი მარგი. კვლა აქაცა ეამების, ვინცა ისმენს კაცი ვარგი; გრძელი სიტყვა მოკლედ ითქმის, შაირია ამად კარგი.
აგრეთვე
ამიტომ
13
ვითა ცხენსა შარა გრძელი და გამოსცდის დიდი რბევა, მობურთალსა—მოედანი, მართლად ცემა, მარჯვედ ქნევა, მართ აგრევე მელექსესა ლექსთა გრძელთა თქმა და ხევა, რა მისჭირდეს საუბარი და დაუწყოს ლექსმან ლევა.
რბენინება
გაუჭირდეს, გაუძნელდეს
14
მაშინღა ნახეთ მელექსე და მისი მოშაირობა, რა ვეღარ მიჰხვდეს ქართულსა, დაუწყოს ლექსმან ძვირობა. არ შეამოკლოს ქართული, არა ქმნას სიტყვა-მცირობა, ხელ-მარჯვედ სცემდეს ჩოგანსა, იხმაროს დიდი გმირობა.
როცა ვეღარ იპოვის, ვეღარ დაიმორჩილებს სიტყვას
ცხენბურთის სათამაშო იარაღი
15
მოშაირე არა ჰქვიან, თუ ვინმე თქვას ერთი, ორი; თავი ყოლა ნუ ჰგონია მელექსეთა კარგთა სწორი; განაღა თქვას ერთი, ორი, უმსგავსო და შორი-შორი, მაგრა იტყვის, “ჩემი სჯობსო”, უცილობლობს, ვითა ჯორი.
სრულებითაც
ჯიუტობს
16
მეორე ლექსი ცოტაი, ნაწილი მოშაირეთა, არ ძალ-უცსრულ-ქმნა სიტყვათა გულისა გასაგმირეთა. ვამსგავსე მშვილდი ბედითი ყმაწვილთა მონადირეთა: დიდსა ვერ მოჰკლვენ, ხელად აქვს ხოცა ნადირთა მცირეთა.
შეუძლიათ
დასრულება
უსარგებლო, ცუდ-უბრალო
წესად, ჩვეულებად აქვთ
17
მესამე ლექსი კარგი არს სანადიმოდ, სამღერელად, სააშიკოდ, სალაღობოდ, ამხანაგთა სათრეველად; ჩვენ მათიცა გვეამების,რაცა ოდენ თქვან ნათელად. მოშაირე არა ჰქვიან, ვერას იტყვის ვინცა გრძელად.
გასამასხარავებლად, ხუმრობით გასაკილავად
რაც კი
18
ხამს, მელექსე ნაჭირვებსა მისსა ცუდად არ აბრკმობდეს, ერთი უჩნდეს სამიჯნურო, ერთსა ვისმე აშიკობდეს, ყოვლსა მისთვის ხელოვნობდეს, მას აქებდეს, მას ამკობდეს, მისგან კიდენურა უნდა, მისთვის ენამუსიკობდეს.
საჭიროა, ჯერ-არს, უნდა
აფუჭებდეს, აუქმებდეს, აფერხებდეს
ჰყავდეს, ეგულებოდეს
მის გარდა
ნურაფერი
19
ჩემი აწ ცანით ყოველმან, მას ვაქებ, ვინცა მიქია; ესე მიჩს დიდად სახელად, არ თავი გამიქიქია! იგია ჩემი სიცოცხლე, უწყალო, ვითა ჯიქია; მისი სახელი შეფარვით ქვემორე მითქვამს, მიქია.
შეიტყეთ!
დამიმცირებია, დამიგმია, გამიბიაბურებია
ლეოპარდი, პანტერა
ქვემოთ
20
ვთქვა მიჯნურობა—პირველი და ტომი გვართა ზენათა, ძნელად სათქმელი, საჭირო გამოსაგები ენათა; იგია საქმე საზეო, მომცემი აღმაფრენათა; ვინცა ეცდების, თმობამცა ჰქონდა მრავალთა წყენათა.
გამოსათქმელი, გამოსახატი
ზეციური, ზეცისკენ მიმართული
მოთმინება ჰქონდეს
21
მას ერთსა მიჯნურობასა ჭკვიანნი ვერ მიჰხვდებიან, ენა დაშვრების, მსმენლისა ყურნიცა დავალდებიან; ვთქვნე ხელობანი ქვენანი, რომელნი ხორცთა ჰხვდებიან; მართ მასვე ჰბაძვენ, თუ ოდენ არ სიძვენ, შორით ბნდებიან.
ვერმიახლოების, სატრფოსთან თავისი მიზნის ვერმიღწევის
ღმერთთან სიახლოვე
იღლება, ძალას ხარჯავს ზეცისკენ სწრაფვაში
ხოლო
დაბლა, ამ ქვეყნად აქვს
23
მიჯნურსა თვალად სიტურფე ჰმართებს, მართ ვითა მზეობა, სიბრძნე, სიუხვე, სიმდაბლე, სიყმე და მოცალეობა, ენა, გონება, დათმობა, მძლეთა მებრძოლთა მძლეობა. ვის ესე სრულად არა სჭირს, აკლია მიჯნურთ ზნეობა.
როგორც
24
მიჯნურობა არის ტურფა, საცოდნელად ძნელი გვარი; მიჯნურობა სხვა რამეა, არ სიძვისა დასადარი; იგი სხვაა, სიძვა სხვაა, შუა უზის დიდი ზღვარი, ნუვინ გაჰრევთ ერთმანერთსა, გესმას ჩემი ნაუბარი!
ზეციური „იდეა”
გარყვნილება, სქესობრივი აღვირახსნილობა
უძევს, გავლებული აქვს
ნათქვამი
25
ხამს მიჯნური ხანიერი, არ მეძავი, ბილწი, მრუში, რა მოჰშორდეს მოყვარესა, გაამრავლოს სულთქმა, უში, გული ერთსა დააჯეროს, კუშტიმიჰხვდეს, თუნდა ქუში; მძულს უგულო სიყვარული, ხვევნა, კოცნა, მტლაშა-მტლუში.
უნდა, საჭიროა
გამტანი, ერთგული
ოხვრა, ვაება, კვნესა
მკაცრი, უკარებელი
შეჰხვდეს
პირქუში, უღიმღამო, გულჩათხრობილი
26
მას ცოცხალი ნუ ელევის, რაცა პირველ შეუყვარდეს, ნუცა ლხინსა აუზვავდეს, ნუცა ჭირსა შეუზარდეს; მისთვის დათმოს ყველაკაი, მისთვის ველთა გამოვარდეს, ნურა ჰგავა, სოფელიცა მისი კერძი გარდაქარდეს.
გაუთამამდეს
შეუშინდეს
ყოველივე
ნუ ენაღვლება, ნუ დაეძებს
27
ამა საქმესა მიჯნური ნუ უხმობს მიჯნურობასა, დღეს ერთი უნდეს, ხვალე სხვა, სთმობდეს გაყრისა თმობასა; ესე მღერასაბედითსა ჰგავს, ვაჟთა ყმაწვილობასა. კარგი მიჯნური იგია, ვინ იქმს სოფლისა თმობასა.
უწოდებს
მოთმინებას
თამაშს
ამაოს, ცუდ-უბრალოს
ვინც ქვეყანას დათმობს, ვინც სატრფოსთვის ყველაფერს გაწირავს
28
არს პირველი მიჯნურობა არ-დაჩენა, ჭირთა მალვა, თავის-წინა იგონებდეს, ნიადაგმცა ჰქონდახალვა, შორით ბნედა, შორით კვდომა, შორით დაგვა, შორით ალვა, დათმოს წყრომა მოყვრისაგან, მისი ჰქონდეს შიში, კრძალვა.
აქ: საუკეთესო
მარტოობაში
მუდამ ჰქონდეს
ფიქრიანი განმარტოება
აალება, წვა
მოითმინოს
29
ხამს, თავისსა ხვაშიადსა არვისთანა ამჟღავნებდეს, არ ბედითად "ჰაის" ზმიდეს, მოყვარესააყივნებდეს, არსით აჩნდეს მიჯნურობა, არასადა იფერებდეს, მისთვის ჭირი ლხინად უჩნდეს, მისთვის ცეცხლსა მოიდებდეს.
საჭიროა, ჯერ-არს
გულისნადებს
ტყუილად, ამაოდ
შვრებოდეს
ოხრავდეს
სატრფოს
არცხვენდეს
მიაჩნდეს
30
მას უშმაგო ვით მიენდოს, ვინ მოყვარე გაამჩივნოს? ამის მეტი რამცა ირგო: მას ავნოს და თვითცა ივნოს! რათამეღა ასახელოს, რა სიტყვითა მოაყივნოს! რა ჰგავა, თუ მოყვარესა კაცმან გული არ ატკივნოს.
გონზე მყოფი, არაშმაგი
გათქვას
რას ირგებს, რას მოიგებს?
რაღათი ასახელებს, რაღათი შეუძლია ასახელოს?
შეარცხვინოს
რა ენაღვლება?
31
მიკვირს, კაცი რად იფერებს საყვარლისა სიყვარულსა: ვინცა უყვარს, რად აყივნებს მისთვის მკვდარი მისთვის წყლულსა?! თუ არ უყვარს, რად არა სძულს? რად აყივნებს, რაცა სძულსა?! ავსა კაცსა ავი სიტყვა ურჩევნია სულსა, გულსა.
არცხვენს
დაჭრილსა
32
თუ მოყვარე მოყვრისათვის ტირს, ტირილსა ემართლების; სიარული, მარტოობა ჰშვენის, გაჭრად დაეთვლების; იგონებდეს, მისგან კიდე ნურად ოდეს მოეცლების, არ დააჩნდეს მიჯნურობა, სჯობს, თუ კაცთა ეახლების.
შეიძლება ტირილი მოვუწონოთ, ტირილისათვის არ დავგმოთ
ჩაეთვლება
მის გარდა
შეეტყოს
ადამიანებთან იქნება
ღმერთმა თავისი ძლიერი ძალით შექმნა სამყარო - ცა; ყოველივეს ზეცით მონაბერი სული ჩაუდა (შთაბერა). ჩვენ, ადამიანებს, კი უთვალავფერიანი ქვეყანა - დედამიწა - მოგვცა. ყოველი ხელმწიფე მისგანაა შექმნილი და ღვთის სახითაა ამქვეყნად.
ღმერთმა თითოეულ თავის ქმნილებას მისი პირადი სახე მიანიჭა. უზენაესს ვევედრებით ეშმაკისეულისაგან დაფარვას და სატანის ძლევას, მიჯნურობის უნარის მონიჭებას და, ასევე, იმქვეყნად ჩვენი ცოდვების შემსუბუქებას.
როგორც ლომს იარაღის ვაჟკაცურად ხმარება შეჰფერის, ასევე მზე თამარს (მეფეს) მისი უმშვენიერესი სიტურფე გამოარჩევს. იგი იმდენად მშვენიერია, რომ მისი ცქერა მხოლოდ ღირსეულებს ძალუძთ.
მზე თამარს მთელი არსებით უნდა ვუძღვნიდეთ ხოტბას. მისი დიდებულების აღწერისას თითქოს დედოფლის შავ გიშრის თმას უნდა ვიყენებდე მელნად და მის ლერწამივით წერწეტ ტანს კი -კალმად. მის ამბავს ვინც კი მოისმენს, გულს თამარის სიყვარულის ლახვარი განუგმირავს.
დიდებულებმა თამარის მშვენიერების ქება მიბრძანეს. მისი ხოტბის შესასხმელი ამბის დასაწერად კი სამწერლო ენა, გული და დახელოვნებაა აუცილებელი.
უფალს ძალასა და შემწეობას ვთხოვ, მე კი, ჩემდათავად, ამ დიადი საქმის აღსასრულებლად გონებას არ დავიშურებ, რათა ჩვენი ამბით ტარიელს შევეწოთ, რომელსაც ფაქიზად უნდა მოხსენიება. ეს სამი გმირი მნათობი (ტარიელი, ავთანდილი და ფრიდონი) ერთმანეთის მიმართ სიყვარულითაა დამონებული.
ტარიელის ამბის აღწერა ძალიან რთულია, ის ხომ განსაკუთრებულია, სიმართლისათვისაა შობილი. ტარიელის თავგადასავალი კი, აქამდის ამბად ნათქვამი, ახლა მე, რუსთველმა, გავლექსე.
ეს ამბავი, ობოლი მარგალიტივით ხელიხელსაგომანები და უცხო, სპარსულია, ქართულად ჩემ მიერ ლექსად ნათარგმნი.
მე კი ჩემი ქმნილება მას მივუძღვენი, ვისაც მთელი ხალხი ემორჩილება. მან დაიპყრო ჩემი გულიც. ის, რაც საოცრად მშვენიერია, მუდამ თავისკენ გიზიდავს. ჩემი გული კი თამარის სიყვარულს ისე შეუპყრია, ღმერთს ვევედრები, რომ ან განმკურნოს, ანდაც მიწას მიმაბაროს.
ბედი ადამიანს რასაც უბოძებს, მას უნდა დასჯერდეს და ემსახუროს: მუშაკი მუყაითად მუშაობდეს, მეომრი გულადად იბრძოდეს. მიჯნურს კი სიყვარული უნდა აცოცხლებდეს და არც სხვისი გრძნობა აიგდოს აბუჩად და თავისი სიყვარულის გამოც არ მისცეს სხვებს უფლება, რომ გაკილონ.
ტარიელის ამბავი პოეტურადაა გადმოცემული; პოეზია, ანუ შაირობა, უპირველესად, სიბრძნეს უნდა ქადაგებდეს; იგი ღმერთს უნდა მიემართებოდეს და ისე ჟღერდეს, როგორც საღვთო სიტყვა. ამგვარი შაირობა სასიამოვნოა, თუკი მას ღირსეული მსმენელი ეყოლება. ნამდვილი შაირობისათვის აუცილებელი პირობაა „გრძელი სიტყვა“ (ღრმა სათქმელი), რომელიც სხარტად, „მოკლედ“ უნდა გამოითქვას.
ჭეშმარიტი შაირობისა და მოშაირის გამოცნობა ძნელი არაა. როგორც კარგ ბედაურს გრძელი შარა და დიდი რბენა გამოცდის, ასევე ნამდვილი მოლექსე თავისი ნამუშევრებით გამოიცნობა, რომლებშიაც დიდი აზრი უნდა იყოს ჩადებული.
კარგი მობურთალი როგორც ხელმარჯვედ ხმარობს ჩოგანს, მოლექსემაც ასევე სიტყვა არ უნდა შეიმოკლოს, ანუ აზრი არ უნდა გაამარტივოს. ეს კი დიდი გმირობაა.
ვისაც ეს არ შეუძლია და ერთ-ორ აზრს სჯერდება, ის მოშაირედ არ ჩაითვლება, რაც არ უნდა ჯორივით გაჯიუტდეს.
არსებობს მეორენაირი მოშაირეებიც, რომლებიც ნაწილობრივ მოშაირეებად ითვლებიან, რადგანაც მცირე ლექსებს წერენ; ისინი ემსგავსებიან იმ გამოუცდელ, ყმაწვილ მონადირეებს, რომლებსაც დიდი ნადირის დახოცვა არ შეუძლიათ და მცირედს სჯერდებიან.
არსებობენ მესამენაირი მწერლებიც, რომლებიც გასართობ, სალაღობო ლექსებს წერენ. მათი შემოქმედება სასიამოვნოა ხშირ შემთხვევაში, მაგრამ ნამდვილი ჭეშმარიტი მოლექსე - მოშაირე ისეაა, ვისაც ღრმა, ბრძნული („გრძელი“) სათქმელის გადმოცემა შეუძლია.
პოეტის შემოქმედება სიყვარულს უნდა ასახავდეს. უპირველესი მიჯნურობა კი საღმრთო, ზენა სიყვარულია. იგი აღმაფრენის მომცემია. ვინც ამგვარი სიყვარულით გამიჯნურდება, მრავალი ამქვეყნიური წყენის დათმობა მოუწევს.
მისი მიხვედრა „ჭკვიანთათვის“ (პრაქტიკული გონების ხალხთათვის) შეუძლებელია. საღვთო სიყვარულს ენით ვერ აღწერ. მოშაირე ამ დროს ამაოდ გაირჯება და მსმენელის ყურებსაც დაღლის.
დაასურათე - უთვალავი ფერის სამყარო...
დაასურათე - თამარ მეფე (როგორც წარმოგიდგენია... თამარ მეფის სახე - პორტრეტი... თუ, მშვენიერ სასახლეში, ტახტზე მჯდომი, ნაზირ-ვეზირებით გარშემორტყმული... )
დაასურათე - სამი გმირი მნათობი (ტარიელი, ავთანდილი და ფრიდონი)
დაასურათე - შოთა რუსთაველი „ვეფხისტყაოსანს“ წერს... (ნეტა, როგორია?!.. )
დაასურათე - ტარიელი - „ვეფხისტყაოსანი“...
ტარიელის პორტრეტი...
ტარიელი ქაჯეთის ციხეში იბრძვის...
შენ როგორც ხედავ... ან რუსთველს, თავად, როგორი წარმოედგინა???!..
დაასურათე - შოთა რუსთაველი თამარ მეფეს „ვეფხისტყაოსანს“ უძღვნის...
