იგი მუნით წამოსრული სევდამანცა განა მოკლა! პირსა იხოჭს, ვარდსა აპობს, ხელი მისი გაამხოკლა; სისხლსა მისგან დადენილსა მხეცი ყოვლი გაამლოკლა; მისმან ფიცხლა სიარულმან შარა გრძელი შეამოკლა.
დაბრუნებისა.
იქიდან.
სევდამ ლამის მოკლა.
იფხაჭნის, იხოკს.
მეტაფორული აღნიშვნაა ლოყისა.
(პირის) მხოკელად გახადა. აზრია: მოჰყვა და მოჰყვა ხელით პირის ხოკას. ტაეპის აზრია: ავთანდილმა ყველა მხეცი თავისი სისხლის მლოკველი გახადა.
გაეგება, მოეხვია, ზედა დასდვა პირი ხელსა, აკოცებდა, სიხარულით ცრემლსა ღვრიდა ველთა მრწყველსა. ესე თქვა, თუ: “ნეტარ, ღმერთო, ცხადსა ვხედავ ანუ ბნელსა? მე ვით ღირს ვარ ამას, რომე თვალნი ჩემნი გჭვრეტდენმრთელსა!”
ჰკოცნიდა.
ეს.
ნეტავი.
თუ.
რა ღირსი ვარ? როგორ ვეღირსე!
რომ.
გიყურონ.
ჯანსაღს, უვნებელს, ცოცხალს.
680
ყმამან მდაბლად მოიკითხა, ზედა დასდვა პირი პირსა, უბრძანა, თუ: “ღმერთსა ვჰმადლობ, შენ თუ ჭირად არა გჭირსა!” დიდებულთა თაყვანის-სცეს, აკოცებდეს, ვინცა ღირს-ა, ზარსა სცემდეს, უხაროდა უფროსსა და თუნდა მცირსა.
მოყმემ, რაინდმა (ავთანდილმა).
არაფერი.
შენ თუ კარგად ხარ, თუ არაფერი გიშავს.
დიდებულებმა.
აკოცეს.
ღირსია.
ზეიმობდნენ.
მცირეს, დაბალი საზოგადოებრივი მდგომარეობის კაცს; ან: უმცროსს.
681
“მოვიდეს, სადასაყოფად სახლი დგა მუნ აგებული, მოვიდა ნახვადყოველიმის ქალაქისა კრებული. მაშინვე დაჯდა ნადიმადმორჭმული, ლაღი, შვებული. ენა მის დღისა შვებასაყოლა ვერ იტყვის კლებული.
მოვიდნენ.
სადაც.
საცხოვრებლად.
იდგა.
სანახავად.
მთელი.
იმ ქალაქის კრებული, ანუ პატივსაცემ მოქალაქეთა საბჭო (მ. გაბაშვილი).
ნადიმი გამართა.
გამარჯვებული, წარმატებული.
მხიარული, გახარებული.
სუსტი, თავისი ამოცანის ვერმიმწვდომი ენა.
იმ დღის სიხარულს.
სრულებით.
682
შერმადინს უთხრა, უამბო ყოველი მისგან ნახული, ანუვითპოვაიგი ყმა, მისგანვე მზედ დასახული. ავთანდილს ცრემლი უყოფდა, უბნობდა თვალ-დაფახული: ”უმისოდ მყოფსა სწორად მიჩს ჩემთვის დარბაზი და ხული”.
ან.
როგორ.
იპოვა.
ის მოყმე.
მზედ მიჩნეული, მზესთან შედარებული.
იგულისხმება: თვალს.
თვალს უბინდებდა, ხედვას უშლიდა.
ლაპარაკობდა თვალების ხამხამით, თვალების ფახულით.
თანასწორად მიმაჩნია.
სასახლე.
ხულა, ქოხი.
683
მან ამბავი შინაური ყველაკაი მოახსენა: ”შენი წასლვა არვინ იცის, რაცა მითხარ, აგრე ვქმენა!” მას დღემუნით არ წავიდა, ინადიმა, გაისვენა, ცისკრადშეჯდა, გაემართა, დღე რა მზემან გაათენა.
ლაპარაკია შერმადინზე.
ყველაფერი.
იმ დღეს.
იქიდან.
დაისვენა.
დილას ადრე.
ამხედრდა.
684
არცაღა დაჯდა ნადიმად, არცა კვლა ქმნად ხალვათისა; შერმადინ მახარობელი მივა მისლვისა მათისა. ფიცხლა წავიდა, სავალი სამ დღე ვლო დღისა ათისა. მას ლომსა ნახვა უხარის მის მზისა მოკამათისა.
აღარც.
არც, აღარც.
მარტოობა. აქ: თავისთვის, მშვიდად მოსვენება.
მიდის.
ლაპარაკია ავთანდილზე. მრავლ. რიცხვი ავთანდილისათვის პატივისცემას გამოხატავს.
სწრაფად.
იარა.
იმ ლომს (ავთანდილს).
უხარია.
შემცილე, მეტოქე.
იმ მზის მეტოქისა (თინათინისა).
685
შესთვალა: “მეფე უკადრიხარმცამორჭმით და დიდობით! ამა საქმესა ვიკადრებ შიშით, კრძალვით და რიდობით: მის ყმისა ვერას ვერ მცნობი ვუხმობდი თავსა ფლიდობით, აწვცან და გაცნევ ყველასა, მოვალშვებით და მშვიდობით”.
დიდებული, ამაყი.
იყავ! (ღმერთმა) გამყოფოს!
გამარჯვებით, ძლევით, წარმატებით.
ვბედავ.
სიფრთხილით, მოკრძალებით.
მორიდებით.
ვერაფრის ვერგამგები, ვერშემტყობი. ტაეპის აზრია: სანამ მოყმის ამბავს არ გავიგებდი, ჩემ თავს ფლიდს, უღირს კაცს ვეძახდი.
ახლა.
გავიგე.
გაგაგებინებთ.
მოვდივარ.
სიხარულით.
686
როსტევან — მეფე უკადრი, მორჭმული, შეუპოველი! შერმადინ მოციქულობა თვით მოახსენა ყოველი: ”ავთანდილ მოვა წინაშე, მის ყმისა ვისმე მპოველი”. ბრძანა: “ვცან ჩემი ღმრთისაგან სააჯო და სათხოველი”.
ამაყი, ამპარტავანი.
ძლევამოსილი, წარმატებული.
გალაღებული, თავისი ნების თავისუფლად განმახორციელებელი.
მოდის თქვენს წინაშე, თქვენთან წარმოსადგომად.
იმ ვინმე მოყმის.
ლაპარაკია მეფეზე.
გავიგე.
სათხოვარი, სავედრებელი.
ის, რასაც ვითხოვდი, რისთვისაც ღმერთს ვეაჯებოოდი.
687
თინათინს ჰკადრა შერმადინ, ნათელსა მას უღამოსა: ”ავთანდილ მოვა წინაშე, გკადრებს ამბავსა ამოსა”. იგიმითაკრთობსელვასა, მზისაცა უთამამოსა, მასსაბოძვარიუბოძა, მისი ყველაი დამოსა.
უთხრა.
იმ დაუღამებელ ნათელს.
მოდის თქვენს (ან: როსტევანის) წინაშე, თქვენთან (ან: როსტევანთან) წარსადგომად.
სასიამოვნოს, სასიხარულოს.
ლაპარაკია თინათინზე.
ამიტომ, ამის გამო.
აციმციმებს, ასხივებს.
აქ: სხივი.
მზეზე უფრო თამამს, მზეზე უფრო ნათელს. ტაეპის აზრია: ამ ამბით გახარებული თინათინის პირისახე მზის შუქზე უფრო ძლიერ შუქს ასხივებს.
ლაპარაკია შერმადინზე.
საჩუქრები.
მისცა, დაასაჩუქრა.
ყველა მისიანები (იგულისხმება: შერმადინის მხლებლები).
სამოსელი უბოძა. მეფისაგან ქვეშევრდომის “შემოსვა” დიდი წყალობის ნიშნად ითვლებოდა.
688
მეფე შეჯდა, გაეგება ყმასა, მუნით მომავალსა; ამას პირ-მზე მეფისაგან ივალებდა ვითა ვალსა. მიეგება, მოეგება მხიარული გულ-მხურვალსა, დიდებულთა ჯარისაგან ზოგი ჰგვანდა ვითა მთრვალსა.
ამხედრდა.
იქიდან.
(ავთანდილი). ტაეპის აზრია: ავთანდილმა დაუმადლა მეფეს ეს პატივისცემა, თავი დავალებულად ჩათვალა.
მას ავთანდილ თაყვანის-სცა ლომთა ლომმან მზეთა მზესა. მუნბროლი და ვარდ-გიშერი გაეტურფა სინაზესა. პირი მისი უნათლეა სინათლესა ზესთა-ზესა. სახლ-საყოფიარა ჰმართებს, ცამცა გაიდარბაზესა!
ლაპარიკია თინათინზე.
მდაბლად მიესალმა, ქედი მოუხარა.
იქ.
ღაწვებისა და შავი თმისა.
თინათინის თეთრი კანის აღმნიშვნელი მეტაფორაა
უფრო ნათელია, ვიდრე ზეციური სინათლე.
საცხოვრებელი.
არ შეეფერებათ, არ ეკუთვნით.
ცა უნდა გაიხადონ დარბაზად.
691
მას დღედასხდეს ნადიმობად, გაამრავლეს სმა და ჭამა; ყმასა მეფე ასრე უჭვრეტს, ვითა შვილსა ტკბილი მამა. მათ ორთავე აშვენებდა ფიფქსა — თოვა, ვარდსა — ნამა, უხვად გასცეს საბოძვარი, მარგალიტი, ვითა დრამა.
იმ დღეს.
დრო ნადიმობაში გაატარეს.
მოყმეს (ავთანდილს).
ორივეს.
მეტაფორის აზრი შეიძლება ორგვარად გავიგოთ: 1. როსტევანს ჭაღარა ამშვენებდა, ხოლო ავთანდილს - დაცვარული ვარდის ფერი. 2. ორივენი ტარიელის ბედს ტიროდნენ: მეფის ჭაღარა წვერს ცრემლი თოვლივით ეცემოდა, ავთანდილის ახალგაზრდა პირისახეს - ნამივით.
დრახმა, ფულის მცირე ერთეული.
692
სმა გარდახდა, თავის-თავისგაიყარნეს მსმელნი შინა, დიდებულნი არ გაუშვნეს, ყმა დაისვეს ახლოს წინა, მეფე ჰკითხავს, იგი ჰკადრებს, რაცა ჭირი დაეთმინა, მერმე, მისი, უცნობოსა, რა ენახა, რა ესმინა.
დასრულდა.
თავ-თავისთვის.
გაიყარნენ.
ლაპარაკია მეფეზე. მრავლ. რიცხვი მეფისადმი მოწიწების გამომხატველია.
მოყმე (ავთანდილი).
ეკითხება.
ეუბნება.
მოეთმინა, გადაეტანა.
ლაპარაკია ტარიელზე.
გონდაკარგულის.
693
“მას ვახსენებდე, ნუ გიკვირს, თქმა მჭირდეს მიწყივ ახისა! მზე თუ ვთქვა მსგავსი მისი და ანუ მისისა სახისა, ვინ უნახავ-ქმნის გონება ყოველთა კაცთა მნახისა; ვარდი დამჭნარი ეკალთა შუა, შორს მყოფი, ახ, ის-ა!
დაწვრილებით. მისმან მონასმინამან. იგულისხმება: ტარიელის თხრობის ნასმენმა; ავთანდილმა მეფეს უამბო ამბავი, რომელიც ტარიელისაგან მოისმინა.
695
“ქვაბნი ომითა წაუხმან, სახლად აქვს დევთა სახლები, საყვარელისა მისისა ქალი ჰყავს თანა ნახლები, ვეფხისა ტყავი აცვია, ცუდად უჩს სტავრა-ნახლები, აღარა ნახავსსოფელსა, ცეცხლი სწვავს ახალ-ახლები”.
წაურთმევია.
სატრფოსი.
ახლავს.
არ უნდა, ფუჭად და უსარგებლოდ მიაჩნია. სტავრა-ნახლები ძვირფასი ქსოვილებია.
აღარ ნახულობს.
ქვეყანას, ადამიანებს.
696
რა დაასრულა ამბავი, საქმე მისისა ჭირისა, ნახვა მის მზისა ნათლისა, მის თვალად არ დუხჭირისა, ეამა ქება ვადისა, ხელით მძლედდანამჭირისა, ”ეგეკმასიმხნე სიმხნისად, რადღა ხარ მომხვეჭი რისა!”
რომ დაამთავრა.
იმ ნათელი მზისა (ტარიელისა).
უსიამოვნო.
იმ სანახავად კარგის, მშვენიერის.
ესიამოვნა.
ძლიერად, ძლევამოსილად.
ნაჭერის, დაჭერილის. აზრია:ეამა (ავთანდილს), რომ ხელში მძლავრად დაჭერილი ხმლის ვადა უქეს, ვაჟკაცობა უქეს.
ეგ.
კმარა.
სიძლიერე. აქ: ვაჟკაცობა, მეომრული ქველობა.
მშოვნელი, მომპოვებელი (იგულისხმება: სახელისა). ტაეპის აზრია: ეგ სიმხნე სიმხნედ გეყოფა, ვაჟკაცობა ვაჟკაცობად გეყოფა, მეტი სახელი რაღა უნდა მოიხვეჭო?
697
გამხიარულდა თინათინ ამა ამბისა სმენითა, მას დღეიხარებს სმისა და ჭამისა არ-მოწყენითა, კვლასაწოლს დაჰხვდა მის მზისა მონა სიტყვითა ბრძენითა: მისლვა ებრძანა, ეამა, თქმა არ ეგების ენითა!
იმ დღეს.
ხარობს.
ისევ.
საწოლ ოთახში. დაჰხვდა (ავთანდილს).
იმ მზის (თინათინის).
არ იქნება, არ გამოვა, შეუძლებელია.
698
ყმა წავიდა მხიარული, ლმობიერი, არ გამწყრალი, ლომი მინდორს ლომთა თანამოარული, ფერ-ნამკრთალი, ყმასოფლისა ხასიათი, ჯავარ-სრული, მრავალ-წყალი, მაგრა ჰქონდა გულისათვის გული გულსა განაცვალი.
ძვირფასი თვალი. აქ: ძვირფასი თვალისებრი მშვენიერება.
ძვირფასი თვლებისებრი სილამაზით სავსე.
ძვირფას თვალთა ელვარება.
უხვად მოელვარე, ბრწყინვალე, მშვენიერი.
მაგრამ.
იგულისხმება: ტარიელისათვის გული გაეცვალა, თავისი მისთვის მიეცა, მისი კი თავისთვის აეღო და ამიტომ უგულოდ, დაღონებით, იყო. გულისათვის, როგორც ჩანს, ნიშნავს: თავის გულში, თავის გუნებაში, თავისთვის. ავთანდილმა თავისთვის იცოდა, მაგრამ ჯერ სხვისთვის არ გაემხილა, რომ უცხო მოყმეს მეგობრობისა და მიხმარების ფიცი მისცა.
699
მზეუკადრი ტახტსა ზედა ზის მორჭმული, არ-ნადევრი, წყლად ევფრატსა უხვად ერწყო ედემს რგული ალვა მჭევრი, ბროლ-ბალახშსა აშვენებდა თმა გიშერი, წარბი ტევრი; მე ვინ ვაქებ? ათენს ბრძენთა, ხამს, აქებდეს ენა ბევრი!
იგულისხმება: თინათინი.
ამაყი, უკადრი.
ლაღი, ძლევამოსილი, უნაკლო.
დევნილი, დაჩაგრული.
ევფრატივით (მესოპოტამიის დიდი მდინარეა) უხვ წყალს.
სამოთხის ბაღი.
წერწეტი, ლამაზი. ტაეპის აზრია: თინათინის ტანი ისეთი მშვენიერი იყო, როგორც უხვად მორწყული წერწეტი ალვა.
საუკეთესო ლალი. ბროლ-ბალახშსა. მეტაფორა აღნიშნავს თინათინის თეთრ სახისკანსა და წითელ ბაგეებს.
მთელი ქვეყნის წყლით, უხვად. ტაეპის აზრია: უხვად მორწყული ხესავით მშვენიერი უცხო მოყმე ვიპოვე.
იქ.
მაგრამ.
ახლა.
702
“მუნსარო, მსგავსი ვარდისა, ვნახე, მისჭირდა, მი-, ნები”. იტყვის: “დავკარგე ბროლი და სადაჰრთავს ბროლსა მინები!” მით ვიწვი, რათგან ჩემებრვე ცეცხლი სწვავს მოუთმინები”. მერმე კვლაჰკადრა ამბავი მან, მისგან მონასმინები.
იქ.
კვიპაროსი. წერწეტი ტანის აღმნიშვნელი მეტაფორაა.
გაუჭირდა, მი - ზმნისწინი ზმნისა “მისჭირდა”, განმეორებული აზრის გასაძლიერებლად.
ნება.
აზრი, როგორც ჩანს, ისაა, რომ ტარიელის ნებისყოფა - “ნება” - გასაჭირში აღმოჩნდა: ტარიელს თავისი მწუხარების დაძლევა აღარ შეუძლია.
ამბობს.
სადაც.
ახლავს, შერთულია.
მინანქარი. ტაეპის აზრია: უცხო მოყმე ამბობს, დავკარგე მინანქართან შეერთებული ბროლიო (პირთეთრი და ნაზკანიანი ნესტანი).
წვრილადჰკადრა, რა იცოდა, — რა ნახულად, რა ნასმენად: ”ვითა ვეფხსა, წავარნა და ქვაბი აქვსო სახლად, მენად; ქალი ახლავს სასურველად, სულთა დგმად და ჭირთა თმენად. ვა, სოფელმან სოფელს მყოფი ყოვლიდასვა ცრემლთა დენად!”
დაწვრილებით.
უთხრა.
რაც იცოდა.
ზოგი …ზოგი. ტაეპი შეძლება ასეც გავიგოთ: დაწვრილებით უამბო, თუ რა ნახა თვითონ და რა მოისმინა.
სახლად (სპარსული სიტყვაა).
ნდომა, სიყვარული, სწრაფვა.
როგორც ჩანს, უნდა ნიშნავდეს: გულის მოსაოხებლად, სანუგეშოდ.
სასიცოცხლოდ. იგულისხმება, რომ ასმათის ახლო ყოლა სასოწარკვეთილ ტარიელს სიცოცხლის შენარჩუნებას და ჭირთა მოთმენას უადვილებს.
წუთისოფელმა, საწუთრომ.
ყოველი, ყველა.
ცრემლი ადინა, ცრემლის დენა დააწყებინა.
706
ქალსა რა ესმა ამბავი, მიჰხვდა წადილი ნებისა, განათლდა პირი მთვარისა, ვით ნათლად ნავანებისა; იტყვის: “რა ვუთხრა პასუხი მის სათნებლისა თნებისა? რაა წამალი მისისა წყლულისა განკურნებისა?”
ამება, ხათრის გაწევა, ვისთვისმე სასიამოვნო რამის გაკეთება. თინათინის სიტყვების აზრია: რა პასუხი გავცე უცხო მოყმეს იმისთვის, რომ ჩვენი სასიამოვნი (სათნებელი) საქმე გააკეთა, რომ თავისი ამბავი გვიამბო?
707
ყმაეტყვის: “ვის აქვს მინდობა კაცისა მომცქაფავისა? მან ჩემთვის დაწვა თავისა დადვა, არ-დასაწვავისა; დრო დამიც ჩემგან მისლვისა, მითქვამს დადება თავისა, მზე შემიფიცავს თავისა, ჩემგან მზედ სახედავისა.
მოყმე (ავთანდილი).
ეუბნება.
მატყუარის, ტყუილად მკვეხარის.
გადაწყვიტა.
იგულისხმება, რომ თავისი ამბის თხრობით ტარიელმა თავი გაწირა, რადგან ამით მას მწუხარების ცეცხლი დაწვავდა.
დამიდევს. აქ: დამითქვამს, დამინიშნავს.
მისაჩნევისა. ტაეპის აზრია: ჩემგან მზედ მისაჩნევი თინათინის თავი დამიფიცავს.
708
“ხამსმოყვარე მოყვრისათვის თავი ჭირსა არ დამრიდად, გული მისცეს გულისათვის, სიყვარული — გზად და ხიდად, კვლა მიჯნურსა მიჯნურისა ჭირი უჩნდეს ჭირად დიდად; აჰა, მაქვსცა უმისოსა ლხინი არმად, თავი — ფლიდად!”
უნდა, ჯერ-არს.
მეგობარი.
ჭირს თავი არ უნდა არიდოს.
აგრეთვე; ან: ხოლო.
მიაჩნდეს. ტაეპის აზრია: გამიჯნურებულმა კაცმა გამიჯნურებულ კაცს უნდა გაუგოს, მისი ტანჯვა დიდ ტანჯვად უნდა მიიჩნიოს.
აქ: მიმაჩნია.
უსამართლოდ, არაკუთვნილ სიკეთე-ბედნიერებად. ტაეპის აზრია: უმისოს, მასთან არმყოფს სიხარული არმად მიმაჩნია და ჩემი თავი - ფლიდად.
709
მზე ეტყვის: “მომხვდა ყოველი ჩემი წადილი გულისა: პირველ, შენ მოხვე მშვიდობით, მპოვნელი დაკარგულისა, მერმე, ზრდა სიყვარულისა გაქვს, ჩემგან დანერგულისა, ვპოვე წამალი გულისა, აქამდის დადაგულისა!
ლაპარაკია თინათინზე.
აქ: ამისრულდა.
ჯერ ერთი.
მეორეც.
დარგულის. ტაეპის აზრია: ვხედავ, რომ ჩემი სიყვარული არ გაგნელებია.
ვიპოვე, ვნახე.
710
“საწუთრო კაცსა ყოველსა ვითა ტაროსი უხვდების: ზოგჯერ მზეა და ოდესმე ცა რისხვით მოუქუხდების. აქამდის ჭირი ჩემზედა, აწესე ლხინი უხვდების. რათგან შვება აქვს სოფელსა, თვით რად ვინ შეუწუხდების?
წუთისოფელი, ცხოვრება.
ამინდი.
ზოგჯერ.
ახლა.
ეს. ტაეპის აზრია: აქამდის ჩემზე ჭირი იყო უხვად, ახლა ლხინია.
სიხარული, ლხინი.
წუთისოფელს, ცხოვრებას.
ვინმე.
თვითონ რატომ უნდა შეუწუხდეს ვინმე, მის პირისპირ სასოწარკვეთილებაში რად უნდა ჩავარდეს?
711
“შენ არ-გატეხა კარგი გჭირსზენაარისა , ფიცისა. ხამსგასრულება მოყვრისა სიყვარულისა მტკიცისა, ძებნა წამლისა მისისა, ცნობახამს მართ უიცისა, ჩემი თქვი, რა ვქმნა ბნელ-ქმნილმან, მზე მიმეფაროს, მი-, ცისა?
ფიცი, აღთქმა.
გახასიათებს, გჩვევია.
საჭიროა, ჯერ-არს.
შესრულება. აქ, როგორც ჩანს, იგულისხმება საქმით დამტკიცება.
გაგება, შეტყობა.
საჭიროა.
აქ: უცნობის, იმისა, რაც ამჟამად ცნობილი არაა. იგულისხმება: საჭიროა ტარიელის შველა, საჭიროა ნესტანის ადგილსამყოფელის გაგება.
მზე რომ მიმეფარება (იგულისხმება: შენ რომ წახვალ).
ზმნისწინი ზმნისა “მიმეფაროს”, განმეორებული აზრის გაძლიერების მიზნით.
712
ყმამან ჰკადრა: “სიახლითაშევჰრთე ჭირი შვიდსა მე რვა, ცუდი არის დამზრალისა გასათბობლად წყლისა ბერვა, ცუდი არის სიყვარული, ქვეით კოცნა, მზისა წვერვა! თუ გეახლო, ერთხელ ვა და, რა მოგშორდე, ათასჯერ ვა!
უთხრა.
სიახლოვით, შენს ახლოს ყოფნით.
მივუმატე.
ამაო, ფუჭი, უსარგებლო.
იგულისხმება, როგორც ჩანს, სიყვარულის შორით გაცხადება.
სხივი.
შესაძლებელია ორგვარი გაგება: 1. მიწაზე დაფენილი მზის სხივის კოცნა მზისადმი თაყვანების გამოსახატავად (გ. არაბული). 2. ძველად ფართოდ გავრცელებული რიტუალის აღსრულება - საკუთარი ხელის ზურგის კოცნა ამომავალი მზის თაყვანების ნიშნად.
თუ შენთან ვიქნები.
ტანჯვის გამომხატველი შორისდებულია.
რომ მოგშორდები.
713
“ვა თუგავიჭრა, გაჭრილსა სადათ, გლახ, დამწვავს სამ ალი! გული ძესსაგნად ისრისა, მესრვის საკრავად სამალი; დრო სიცოცხლისა ჩემისა დღესითგან ჩანს ნასამალი; მალვა მწადს, მაგრაგარდახდაჟამი პატიჟთა სამალი!
საიდან. ტაეპის აზრია: თუ გავიჭრები, საიდან სად დამწვავს შენი სიყვარულის ალი.
დევს.
სამიზნედ.
მესვრის.
მალ-მალე მსროლელი. ან: მოხვედრების, კვრის მოსწრაფე. სამალი შესაძლოა გავიგოთ როგორც მშვილდის ლარი (ალ. ჭინჭარაული).
მესამედზე დამდგარი, შემცირებული.
მაგრამ.
გადავიდა, წავიდა.
დრო.
ტანჯვა.
714
“მესმა თქვენი ნაუბარი, გავიგონე, რაცა ჰბრძანე; ვარდსა ქაცვიმოაპოვნებს, ეკალთამცა რად ვეფხანე! მაგრა, მზეო, თავი მზესა ჩემთვის სრულად დააგვანე, სიცოცხლისა საიმედო ნიშანი რაწამატანე!”
გავიგონე.
ნათქვამი.
გავიგე, მივხვდი.
ეკალი.
მოიპოვებს.
ეკლებს რატომ ვეფხანებოდი? (იგულისხმება: ტარიელის საძებრად წასული რატომ ვიტანჯებოდი?)
მაგრამ.
სულ, სავსებით.
რამე.
გამატანე.
715
ყმა ტკბილი და ტკბილ-ქართული, სიკეთისა ხელის მხდელი, მზესა ასრე ეუბნების, ვით გაზრდილსა ამო მზრდელი; ქალმან მისცა მარგალიტი, სრულ-ქმნა მისი საწადელი. ღმერთმან ქმნას და გაუსრულდეს ლხინი ესეაწინდელი!
ტკბილად მოსაუბრე.
სარგებლობა.
შეასრულა.
სამუდამოდ გაუხდეს.
ეს.
ახლანდელი.
716
რა სჯობს, რა კაცმან გიშერი ბროლ-ლალსა თანა ახიოს, ანუ ბაღს ალვა საროსა ახლოს რგოს, მორწყოს, ახიოს, მისსა მჭვრეტელსა ალხინოს, ვერ-მჭვრეტსა ავაგლახიოს! ვა მოყვარისა გაყრილსა, ახი ოს ეყოს, ახი ოს!
გიშერი შავი თმისა და წვერულვაშის აღმნიშვნელი მეტაფორაა, ბროლი - თეთრი სახისკანისა, ლალი - წითელი ბაგისა.
შეახოს.
კვიპაროსი.
ხედ ამყოფოს, ხედ გაზარდოს, გაახაროს.
მნახველს, შემხედველს.
აჩივლოს, დააღონოს.
აქ: სატრფოს.
როცა.
ექმნას. აქ: ეთქვას, ეძახოს.
717
მათ მიჰხვდა ლხინი ყოველი ერთმანერთისა ჭვრეტითა, ყმა წამოვიდა გაყრილი, მივაგულითა რეტითა, მზე ტირს სისხლისა ცრემლითა, ზღვისაცა მეტის-მეტითა, იტყვის: “ვერ გაძღა სოფელი, ვა, სისხლთა ჩემთა ხვრეტითა!”
ჰხვდათ, ერგოთ.
განშორებული.
მიდის.
რეტდასხმული, თავის თავზე კონტროლდაკარგული.
ლაპარაკია თინათინზე.
ზღვაზე უფრო უხვით, ზღვაზე უმეტესით.
ამბობს.
საწუთრო, წუთისოფელი.
ხვრეპით, სმით.
718
ყმა წავიდა სევდიანი, მკერდსა იცემს, ამადილებს, რომე კაცსა მიჯნურობა ატირებს და გააფრდილებს; რა ღრუბელი მიეფაროს, მზე ხმელეთსა დააჩრდილებს, მის მოყვრისა მოშორვება კვლა აბინდებს, არ ადილებს.
ამიტომ, ამისათვის.
ცემით ხორცს ილურჯებს.
რომ.
აუბედურებს, ასაწყლებს.
როცა.
სატრფოს.
719
სისხლმან და ცრემლმან გარევით ღაწვი ქმნის ღარად და ღარად; იტყვის: “მზე ჩემგან თავისად კმა დასადებლად აღარად! მიკვირს, თუ გული ალმასი შავმან წამწამმან დაღარად! ვირე ვნახვიდე, სოფელო, მინდი სალხინოდ აღარად.
(ცრემლი ღაწვს) ღარავდა.
ამბობს.
კმარა.
აღიარება, მიჩნევა, ცნობა.
აღარაფრად.
თავისად მისაჩნევად. ტაეპის აზრია: რადგან ასე გავუბედურდი, მზეს ჩემად ვეღარ მივიჩნევ, მზე ჩემთვის აღარ ნათობს, მზეში (იგულისხმება: სიცოცხლეში, სიხარულში) წილი აღარ მიდევს.
დადაღა.
აქ: როგორ.
ვიდრე.
წუთისოფელო, სიცოცხლეო.
მინდიხარ.
720
“ვინ უწინ ედემს ნაზარდი ალვა მრგო, მომრწყო, მახია, დღეს საწუთრომან ლახვარსა მიმცა, დანასა მახია, დღეს გული ცეცხლსა უშრეტსა დაბმით დამიბა, მახია, აწყავცან, საქმე სოფლისა ზღაპარია და ჩმახია!”
ვინც.
სამოთხის ბაღი.
ხედ გამზარდა, გამახარა.
დანას დამაგო, დამახია.
ჩაუქრობელს.
პოეტური ლიცენციაა. ნიშნავს: “მახეა”. იგულისხმება: ეს წუთისოფლის დაგებული მახეა.
ზმნა, ნაწარმოები ზმნისწინისაგან “წარ”. ნიშნავს: მიაქვს (ტანი), მიდის.
სიახლოვეს.
ბოლოს.
722
ყმა მივიდა, საწოლს დაჯდა, ზოგჯერ ტირს და ზოგჯერ ბნდების, მაგრა ახლავს გონებითა საყვარელსა, არ მოსწყდების; ვით მწვანვილსა თრთვილისაგან, პირსა ფერი მოაკლდების; ხედავთ, ვარდსა უმზეობა რაგვარ ადრე დააჩნდების!
მოყმე (ავთანდილი).
საძინებელ ოთახში.
გონებას კარგავს, გული მისდის.
მაგრამ.
ფიქრით.
სწყდება, ჰშორდება.
აკლდება.
მალე, სწრაფად.
723
“გული კრულია კაცისა, ხარბი და გაუძღომელი, გული — ჟამ-ჟამად ყოველთა ჭირთა მთმო, ლხინთა მნდომელი, გული — ბრმა, ურჩი ხედვისა, თვით ვერას ვერ გამზომელი! ვერცაჰპატრონობს სიკვდილი, ვერცა პატრონი რომელი!”
დაწყევლილია.
დროდადრო, ხან …ხან.
მომთმენი. ტაეპის აზრია: კაცის გული ცვალებადია, იგი ყოველ ჭირს ითმენს და ლხინს, სიხარულს ეძებს.
წინააღმდეგობის გამწევი, არდამჯერი.
განყენებული აზროვნება სამყაროს პირველსაწყისებზე, მორალზე და ა.შ. ფილოსოფიური ტერმინია, ბერძნული “თეორია”–ს თარგმანი.
აქ: ამწონ–დამწონი.
იმორჩილებს, მასზე ბატონობს.
ვერც.
ვინმე, რამე. ტაეპის აზრია: ადამიანის გულს ვერავინ და ვერაფერი ვერ იმორჩილებს, თვით სიკვდილის შიშიც კი.
724
რა გულსა უთხრნა გულისა სიტყვანისაგულისონი, მან მარგალიტნი მოიხვნამის მზისასამეყვისონი, მის მზისა მკლავსა ნაბამნი, მათ კბილთა შესატყვისონი, პირსა დაიდვა, აკოცა, ცრემლი სდის, ვითა ბისონი.
რომ უთხრა. აქ: რომ გაუმხილა.
გრძნობები.
ჯავრიანი; გულმოსული ან გულის მოსასვლელი. ტაეპის აზრია: გულს რომ სამდურავი უთხრა, თავისი ჯავრი და წყრომა რომ გაუმხილა.
აიღო.
იმ მზის (თინათინის).
მოყვარული.
სიყვარულის მანიშნებელნი, სიყვარულით ნაჩუქარნი.
შესადარნი.
სამოთხიდან გამოსული მდინარის სახელია.
725
რა გათენდა, კაცი მოვა მომკითხავი, დარბაზს მხმობი. ყმა წავიდა ლაღი, ნაზი, ნაღვიძები, ძილ-ნაკრთობი. ერთმანერთსა ეჯარვიან, დგას მჭვრეტელთა ჯარი მსწრობი; მეფე მინდორს ეკაზმოდა, მოემზადა დაბდაბ-ნობი.
მეფე შეჯდა, მაშინდელი ზარიაწმცა ვით ითქმოდა! ქოს-დაბდაბთა ცემისაგან ყურთა სიტყვა არ ისმოდა, მზესა ქორნი აბნელებდეს, ძაღლთა რბოლამიდამოდ-ა; მას დღე მათგან დანაღვარი სისხლი ველთა მოესხმოდა!
ზეიმი, გამოცოცხლება, აყალ-მაყალი.
ახლა როგორ ვიტყოდით? როგორ შეგვეძლო ამის თქმა?
დოლთა.
აბნელებდნენ.
რბენა.
მიდამოზეა. აზრი შემდეგია: მთელ მიდამოზე ძაღლთა სირბილია, ძაღლები მრავლად ჰყავთ.
სასახლეს რომ ეკადრება, ისეთი სასახლე. (სრა - სასახლე. სრული “სრა”–სგან ნაწარმოები ზედსართავია). შესაძლოა სხვა გაგებაც: მთელი (“სრული”) სასახლე.
აძლევს.
სიმებიანი საკრავია.
იყვნენ.
როგორნი.
728
ყმა ახლოს უჯდა მეფესა, ჰკითხვიდა, ეუბნებოდა, ბაგეთათ გასჭვირს ბროლ-ლალი, კბილთაგან ელვა ჰკრთებოდა. ახლოს სხდეს ღირსნი, ისმენდეს, შორს ჯარი დაიჯრებოდა, უტარიელოდ ხსენება არვისგან იკადრებოდა.
მოყმე. ლაპარაკია ავთანდილზე.
ეკითხებოდა.
ელაპარაკებოდა.
ბაგეებიდან ანათებს. ბროლი აქ თეთრი კბილების აღმნიშვნელი მეტაფორაა, ლალი - წითელი ტუჩებისა.
კბილებიდან.
1. ელვა, 2. სხივი.
მისი კბილები სხივებს ისროდა.
ისხდნენ.
ისმენდნენ.
იჯრებოდა, ახლო-ახლო იდგა.
თქმა, ლაპარაკი.
გაბედვა. ტაეპის აზრია: ვერვინ ბედავდა რაიმეს თქმას ისე, რომ ტარიელი არ ეხსენებინა.
729
ყმამან რაცა არვის უთხრის, კითხვად ვინმცა გამოჰპირდა?! მართალ-ა თუ საუბარსა აძვირებდა, ძვირად ღირდა. სმა გარდახდა, გაიყარნეს, ყმა წავიდა, მი-ცა-სჭირდა, ვერღა გასძლო, გული მისი აუჩუქდა, აუტირდა.
ვინ გაუბედავდა კითხვას?
მართალია.
დამთავრდა.
დაიშალნენ.
გაუჭირდა (ტანჯვის გაძლება). ნაწილაკი -ცა ჩართულია ზმნასა და ზმნისწინს შორის.
აუჩუყდა.
730
ყმა მივიდა გულ-მოკლული, ცრემლი ველთა მოედინა, მართ მისივე სიყვარული უარებდის თვალთა წინა, ზოგჯერ ადგის, ზოგჯერ დაწვის, ხელსა რადმცა დაეძინა! რაცააჯადათმობისა გულმან ვისმცა მოუსმინა!
მიმოუდიოდა (თვალწინ), ელანდებოდა.
ადგებოდა ხოლმე.
დაჯდებოდა ხოლმე.
გახელებულს როგორ დაეძინებოდა?
რაიმე, რომელიმე.
ვედრება, სათხოვარი.
მოთმინების.
ვის მოუსმენს? ტაეპის აზრია: გული მოთმინების თხოვნას არ ისმენს.
ამას მოსთქმიდის ტირილით, ცრემლისა დასაღვაროთა, კვლა გულსა ეტყვის: “დათმობაჰგვანდეს სიბრძნისა წყაროთა! არ დავთმოთ, რა ვქმნათ, სევდასა, მითხარ, რა მოვუგვაროთა? თუ ლხინი გვინდა ღმრთისაგან, ჭირიცა შევიწყნაროთა!”
მოთქვამდა.
ცრემლის საღვრელ ამბებს.
შემდეგ.
მოთმინება.
ემგვანება.
(თუ) არ მოვითმენთ.
მივიღოთ, შევეგუოთ, დავეთანხმოთ.
733
კვლაიტყვის: “გულო, რასდენცა გაქვს სიკვდილისა წადება, სჯობს სიცოცხლისა გაძლება, მისთვის თავისა დადება, მაგრა დამალე, არ გაჩნდეს შენი ცეცხლისა კვლა დება, ავად შეჰფერობს მიჯნურსა მიჯნურობისა ცხადება!”
კიდევ.
ამბობს.
რამდენიც, რამდენადაც კი. აქ: თუმცა.
სურვილი, წადილი.
მაგრამ.
არ გეტყობოდეს, რომ ისევ ცეცხლი გედება (იგულისხმება: რომ სიყვარულს შეუპყრიხარ).
www.utvalavi.ge
ვებგვერდი შეიქმნა საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ხელშეწყობით