ნახვა არაბთა მეფისაგან მის ყმისა ვეფხისტყაოსნისა

თავი 4. ნახვა არაბთა მეფისაგან მის ყმისა ვეფხისტყაოსნისა

შინაარსი

სცენები

86	ნახეს უცხო მოყმე ვინმე, ჯდა მტირალი წყლისა პირსა, შავი ცხენი სადავითა ჰყვა ლომსა და ვითა გმირსა, ხშირად ესხა მარგალიტი ლაგამ-აბჯარ-უნაგირსა, ცრემლსა ვარდი დაეთრთვილა, გულსა მდუღრად ანატირსა. მეომარი, რაინდი სადავით ჰყავდა, სადავით ეჭირა ლომისა და გმირის მსგავსს
87	მას ტანსა კაბა ემოსა გარე-თმა ვეფხის ტყავისა, ვეფხის ტყავისა ქუდივე იყო სარქმელი თავისა, ხელთა ნაჭედი მათრახი ჰქონდა, უსხოსი მკლავისა; ნახეს და ნახვა მოუნდა უცხოსა სანახავისა. ზედა ჩასაცმელი (კაცისა) ბეწვით გარეთკენ მიქცეული დასახური შეჭედილი მკლავზე მსხვილი
88	მეფემან ბრძანა: “ვინ არის, უცხო პირად და ტანადო?” უბრძანა ერთსა მონასა: “წადი ფიცხლად და ჯანადო! ”გიბრძანებს”, უთხარ, “ვერ გიცნობ ჩემთა ლაშქართა თანადო! ვინმცა ხარ, მოდი წინაშე შენ ჩვენგან მონაყვანადო!” პირისახითა და ტანით უცხო, უჩვეულო, მშვენიერი სწრაფად ძლიერად წადი ისე, როგორც ძლიერ კაცს შეჰფერისო მოდი ჩემს წინაშე, გამოცხადდი, მეახლე
89	წავიდა მონა საუბრად მის ყმისა გულ-მდუღარისად, თავ-ჩამოგდებით მტირლისა, არ ჭვრეტით მოლიზღარისად. მუნვე წვიმს წვიმა ბროლისა, ჰგია გიშრისა ღარი სად, ახლოს მივიდა, მოსცალდა სიტყვისა თქმად აღარისად. იმ მოყმესთან, რაინდთან გამოსალაპარაკებლად თავდახრით, თავჩაქინდრვით, მწარედ საჩვენებლად, შემხედველთა მოსატყუებლად თვალთმაქცი, თავის მომჩვენებელი დევს, დაგებულია სიტყვის თქმა ვეღარ შეძლო, სიტყვის სათქმელად ძალა ვეღარ მოიკრიბა
90	ვერა ჰკადრა საუბარი, მონა მეტად შეუზარდა, დიდხან უჭვრეტს გაკვირვებით, თუცა გული უმაგარდა; მოახსენა: “გიბრძანებსო”, ახლოს მიდგა, დაუწყნარდა. იგი ტირს და არა ესმის, მისგან გაუუმეცარდა. შეუშინდა ვერ შენიშნა, ყურადღება არ მიაქცია
91	მის მონისა არა ესმა სიტყვა, არცა ნაუბარი, მათ ლაშქართა ზახილისა იყო ერთობ უგრძნობარი, უცხოდ რადმე ამოჰსკვნოდა გული, ცეცხლთა ნადებარი, ცრემლსა სისხლი ერეოდა, გასდის, ვითა ნაგუბარი. ვერ გაიგონა. ძახილის, ყვირილის ერთობსრულებით ვერგამგები, ვერშემტყობი საკვირველად, უჩვეულოდ ცეცხლმოდებული, ტანჯული
92	სხვაგან ქრის მისი გონება, მისმან თავისა წონამან! ესე მეფისა ბრძანება ერთხელ კვლა ჰკადრა მონამან. არცა დააგდო ტირილი, არცა რა გაიგონა მან, არცა გახლიჩა ბაგეთათ თავი ვარდისა კონამან. მისმა თავის მზემ, მის თავს ვფიცავ შეწყვიტა ბაგეთაგან, ტუჩებიდან
93	რა პასუხი არა გასცა, მონა გარე შემობრუნდა, როსტანს ჰკადრა: “შემიტყვია, იმას თქვენი არა უნდა; თვალნი მზეებრ გამირეტდეს, გული მეტად შემიძრწუნდა, ვერ ვასმინე საუბარი, მით დავყოვნე ხანი მუნ, და-”. მოტრიალდა. გამირეტდნენ, გამიშეშდნენ
94	მეფე გაჰკვირდა, გა-ცა-წყრა, გული უც მისთვის მწყრომარე; გაგზავნა მონა თორმეტი მისი, წინაშე მდგომარე, უბრძანა: “ხელთა აიღეთ აბჯარი თქვენ საომარე, მიდით და აქა მომგვარეთ, ვინ არის იქი მჯდომარე!” გაწყრა კიდეც აქვს
95	მონანი მიდგეს, მივიდეს, გახდა აბჯრისა ჩხარია; მაშინღა შეკრთა იგი ყმა, ტირს, მეტად გულ-მდუღარია, თვალნი მოარნა ყოველგნით, ნახა ლაშქართა ჯარია, ერთხელ ესე თქვა “ვა მეო”, სხვად არას მოუბარია. ჩხარუნი. თვალები მოატარა არაფრის მთქმელია.
96	თვალთა ხელი უკუივლო, ცრემლნი ცხელნი მოიწურნა, ხრმალ-კაპარჭი მოიმაგრა, მკლავნი გაიმამაცურნა, ცხენსა შეჯდა, — მონათამცა საუბარნი რად იყურნა! — სხვასა მხარსა გაემართა, მათი ჭირი არ განკურნა. მკლავები გაიმამაცურა, საბრძოლველად გაემზადა
97	მონათა ხელი გამართეს მის ყმისა შესაპყრობელად. მან, გლახ, იგინი დახადნა მტერთაცა საწყალობელად: ჰკრნა ერთმანერთსა, დახოცნა თავსა ხელ-აუპყრობელად, ზოგსა გადაჰკრის მათრახი ქვე მკრდამდის გასაპობელად. გაიშვირეს შორისდებული, სიბრალულის გამომხატველი შესაბრალად
98	მეფე გაწყრა, გაგულისდა, ლაშქარნიცა შეუზახნა, მან მდევართა მიწევნამდის არ უჭვრიტნა, არცა ნახნა, რაზომნიცა მიეწივნეს, ყოვლნი მკვდართა დაასახნა, კაცი კაცსა შემოსტყორცა, როსტან ამად ივაგლახნა. გაჯავრდა რამდენნიც დაამსგავსა. დამწუხრდა, ჩივილი დაიწყო.
99	შესხდეს მეფე და ავთანდილ მის ყმისა მისაწეველად. იგი ლაღი და უკადრი მივა ტანისა მრხეველად, ტაიჭი მიუქს მერანსა, მიეფინების მზე ველად, შეიგნა მისლვა მეფისა მისად უკანა მდეველად. ამაყი, მიუკარებელი ცხენი მიუგავს
100	რა ცნა, მეფე მოვიდაო, ჰკრა მათრახი მისსა ცხენსა, მასვე წამსა დაიკარგა, არ უნახავს თვალსა ჩვენსა, ჰგვანდა ქვესკნელს ჩაძრომილსა ანუ ზეცად ანაფრენსა. ეძებდეს და ვერ ჰპოვებდეს კვალსა მისგან წანარბენსა. რომ გაიგო. ეძებდნენ მის გავლილს
101	კვალი ძებნეს და უკვირდა ვერ-პოვნა ნაკვალევისა, აგრე კვალ-წმიდად წახდომა კაცისა, ვითა დევისა; ლაშქარნი მკვდართა სტიროდეს, სწრაფა აქვს წყლულთა ხვევისა. მეფემან ბრძანა: “ვნახეო მიზეზი ლხინთა ლევისა”. უკვირდათ. წასვლა, გაქრობა
102	ბრძანა: “ღმერთსა მოეწყინა აქამდისი ჩემი შვება, ამად მიყო სიამისა სიმწარითა დანავღლება, სიკვდილამდის დამაწყლულა, ვერვის ძალ-უც განკურნება. მასვე მადლი! ესე იყო წადილი და მისი ნება”. დღევანდლამდელი დანაღვლიანება, გამწარება შეუძლია მადლობა
103	ესე თქვა და შემობრუნდა, დაღრეჯილი წამოვიდა, არცა ჰკრაღა ასპარეზსა, ვამი ვამსა მოურთვიდა; ყველაკაი მოიშალა, სადაცა ვინ მხეცთა სრვიდა; ზოგთა თქვეს, თუ: “უმართლეა”, ზოგი, ღმერთო, უზრახვიდა. დაღონებული. ძრახავდა, ამტყუნებდა
104	მეფე საწოლს შემოვიდა სევდიანი, დაღრეჯილი; მისგან კიდე არვინ შეჰყვა, ავთანდილ უჩს ვითა შვილი. ყველაკაი გაიყარა, ჯალაბი ჩანს არ-დაჯრილი. გაბედითდა სიხარული, ჩაღანა და ჩანგი ტკბილი. დაღონებული. მიაჩნია კარზე მყოფნი, სასახლის მკვიდრნი. თავშეყრილი, მჭიდროდ მომდგარი. გაცუდდა, გაუქმდა სიმებიანი საკრავი
105	თინათინს ესმა მამისა ეგეთი დაღრეჯილობა, ადგა და კარსა მივიდა, ჰქონდა მზისაცა ცილობა, მოლარე იხმო, უბრძანა: “ძილია თუ ღვიძილობა?” მან მოახსენა: “დაღრეჯით ზის, სჭირსო ფერ-შეცვლილობა. გაიგონა, ყური მოჰკრა შეცილება, გაჯიბრება მზეს ეჯიბრებოდა მეფის ქონების მმართველი, უახლოესი მსახური (მეფეს) სძინავს თუ ჰღვიძავს?
106	“ერთიღა ახლავს ავთანდილ, წინაშე უზის სკამითა, უცხო ყმა ვინმე უნახავს, ასრე დაღრეჯით ამით-ა”. თინათინ ბრძანა: “აწ წავალ, შესლვა არ ჩემგან ჟამით-ა, მიკითხოს, ჰკადრე: იყო-თქო აქა ერთითა წამითა”. მოყმე, რაინდი ჩემი შესვლის დრო არაა.
107	ხანი გამოხდა, იკითხა: “ნეტარ, რასა იქმს ქალიო, ჩემი ლხინი და ჯავარი, ჩემი სოფლისა წყალიო?” მოლარე ჰკადრებს: “მოვიდა აწეღა ფერ-ნამკრთალიო, დაღრეჯით გცნა და მიბრუნდა წინაშე მომავალიო”. გავიდა მარგალიტის თვალი ა ხლაღა, ეს–ესაა გაიგო, რომ დაღონებული ხართ
108	უბრძანა, თუ: “წადი, უხმე! უმისობა ვით გავსძლეო? მოახსენე: “რად დაჰბრუნდი შენ, მამისა სიცოცხლეო? მოდი, ჭმუნვა გამიქარვე, გულსა წყლულსა მეწამლეო, გითხრა ჩემი სამიზეზო, მე თუ ლხინთა რად დავლეო”. როგორ გავძლოო? ნაღველი, მწუხარება გამიფანტე დაწყულებულს ლხინი რატომ გამომლევიაო, რატომ აღარ ვილხენო
109	თინათინ ადგა, მივიდა, მიჰყვა მამისა ნებასა, უგავს პირისა სინათლე მთვარისა მოვანებასა. მამამან გვერდსა დაისვა, აკოცებს ნება-ნებასა, უბრძანა: “მახლავ რად არა, რად მელი მოყვანებასა?” მთვარის შესვლას მის საკუთარ ბინაში რატომ ჩემთან არ ხარ?
110	ქალმან ჰკადრა: “ხელმწიფეო, დაღრეჯილსა ვინცა გცნობდეს, ვინმცა გნახა კადნიერად, რაზომ გინდა ამაყობდეს! თქვენნი აგრე დაღრეჯანი მნათობთაცა დაამხობდეს! კაცმან საქმე მოიგვაროს, ვეჭვ, ჭმუნვასა ესე სჯობდეს”. ასე მგონი
111	უბრძანა: “შვილო, რაზომცა მჭირს საქმე სავაგლახია, შენი ჭვრეტა და სიახლე ლხინადვე დამისახია, მომაქარვები სევდისა, მართ ვითა მუფარახია. ვეჭვ, რა სცნა, შენცა მამართლო ჩემი სულთქმა და ახია”. უთხრა რამდენადაც კი დამისახავს, მიმიჩნევია გამქარვებელი, გამფანტავი, უკუ–მყრელი წამალი, გუნებაზე მომყვანი მგონი რომ გაიგებ მომიწონო ოხვრა
112	“უცხოსა და საკვირველსა ყმასა რასმე გარდვეკიდე, მისმან შუქმან განანათლა სამყარო და ხმელთა კიდე. რა უმძიმდა, არ ვიცოდი, ან ტიროდა ვისთვის კიდე, ჩემად ნახვად არ მოვიდა, გავგულისდი, წავეკიდე”. ვინმე მოყმეს, რაინდს. მყარი ზეცა, ცარგვალი ჩემ სანახავად გავბრაზდი
113	“მე რა მნახა, ცხენსა შეჯდა, თვალთა ცრემლნი მოიხოცნა, შესაპყრობლად შევუზახენ, სპანი სრულად დამიხოცნა, ვითა ეშმა დამეკარგა, არ კაცურად გარდამკოცნა, ჯერთცა ესე არა ვიცი, ცხადი იყო თუ მეოცნა. რომ დამინახა დასაჭერად მის წინააღმდეგ მოვიხმე, შემოვუსიე ეშმაკი. ჯერაც მომეჩვენა, მომელანდა
114	“აწ ესე მიკვირს, რა იყო, ანუ რა ვნახე და რული! მან დამიხოცა ლაშქარი, სისხლი ადინა ღვარული. კაცთა ხორცისად ვით ითქმის ისრე თვალთაგან ფარული? უცილოდ ღმერთსა მოვსძულდი აქამდის მე მხიარული. ეხლა როგორი? რისგან შექმნილი და წარმოშობილი? როგორ ითქმის, რომ ადამიანური ხორცის მქონეა? უთუოდ.
115	“ტკბილნი მისნი წყალობანი ბოლოდ ასრე გამემწარნეს, დამავიწყდეს, რაცა დღენი მხიარულსა წამეარნეს. ყოვლმან პირმან ვაგლახ მიყოს, ვეღარავინ მინეტარნეს, სადამდისცა დღენი მესხნენ, ვეღარამან გამახარნეს!” ყველა შემიბრალებს ვერავინ შემომნატრებს. დღეები მექნება, ცოცხალი ვიქნები
116	ქალმან ჰკადრა: “მოგახსენებ მე სიტყვასა დანაყბედსა: ჰე, მეფეო! რად ემდურვი ანუ ღმერთსა, ანუ ბედსა? რად დასწამებ სიმწარესა ყოველთათვის ტკბილად მხედსა? ბოროტიმცა რად შეექმნა კეთილისა შემოქმედსა! ყბედურად, განუსჯელად ნათქვამს შემხედველს.
117	“მე ამას ვარჩევ: მეფე ხარ, მეფეთა ზედა მფლობელი, შორს არის თქვენი საზღვარი, ბრძანება-მიუთხრობელი. გაგზავნე კაცი, ყოველგნით მისთა ამბავთა მცნობელი, ადრე სცნობ, არის იგი ყმა შობილი თუ უშობელი”. მეფეებზე გაბატონებული ისეთი, რომელსაც სიტყვა ვერ შესწვდება ყველა მხრიდან მისი ამბის შემტყობი. მალე შეიტყობ
118	როსტანს სიტყვა ასულისა მოეწონა, ეკეთაცა; პირი ხელით დაუჭირა, გარდაჰკოცნა კვლა და კვლაცა; უბრძანა, თუ: “დაგმორჩილდე, რაცა მითხარ, აგრე ვქმნაცა. იგივეა მხსნელი ჩემი, ვინცა მიწა გამაკაცა”. კარგიც ეჩვენა დაგიჯერებ ვიზამ
119	მოასხენეს კაცნი, გაგზავნნეს ოთხთავე ცისა კიდეთა, უბრძანეს: “წადით, პატიჟთა თავიმცა რად დაჰრიდეთა! მონახეთ, ძებნეთ იგი ყმა, სხვად ნურად მოიცლიდეთა, მისწერეთ წიგნი, სადაცა ვერ მისწვდეთ, ვერ მიხვიდეთა”. მოიყვანეს ქვეყნის ოთხსავე მხარეს ტანჯვათ. სხვა ნურაფრისთვის წერილი.
120	კაცნი წავიდეს, იარეს მართ ერთი წელიწადია, მონახეს, ძებნეს იგი ყმა, იკითხეს კვლა და კვლა დია, ვერცა თუ ნახეს მნახველი ღმრთისაგან დანაბადია, ცუდად მაშვრალნი მოვიდეს, მათსავე გულსა ზადია. ის მოყმე, რაინდი კიდევ და კიდევ ბევრი. შექმნილი ამაოდ, უსარგებლოდ შრომაგარდახდილნი ნაკლი, ხინჯი.
121	მონათა ჰკადრეს: “მეფეო, ჩვენ ხმელნი მოვიარენით, მაგრა ვერ ვპოვეთ იგი ყმა, მით ვერა გავიხარენით, მისსა მნახველსა სულ-დგმულსა კაცსა ვერ შევეყარენით, ჩვენ ვერა გარგეთ, საქმენი სხვანი რა მოიგვარენით”. ხმელეთი მოვიარეთ ის მოყმე, რაინდი. მოიგვარეთ, მოახერხეთ
122	მეფე ბრძანებს: “მართალ იყო ასული და ჩემი ძეო, ვნახე რამე ეშმაკისა სიცუდე და სიბილწეო, ჩემად მტერად წამოსრული, გარდმოჭრილი ზეცით ზეო, გამიშვია შეჭირვება, არა მგამა ყოლა მეო”. ტყუილი, მოლანდება. ზემოდან მწუხარება, ნაღველი არ მენაღვლება სრულებით
123	ესე თქვა და სიხარულით თამაშობა ადიადა, მგოსანი და მუშაითი იხმეს, პოვეს რაცა სადა. დია გასცა საბოძვარი, ყველა დარბაზს შემოხადა. მისი მსგავსი სიუხვითა ღმერთმან სხვამცა რა დაბადა! ამრავლა. მომღერალი ჯამბაზი, აკრობატი ბევრი შემოიპატიჟა. სხვას რას შექმნის, რას გააჩენს?

ნადირობის შემდეგ მეფე როსტევანმა და ავთანდილმა უცხო მოყმე ნახეს. უცნობი წყლის პირას იჯდა და ცხარე ცრემლით ტიროდა. ლომის მსგავსი ჭაბუკი დიდებულად გამოიყურებოდა.

ხელთ შავი ცხენის აღვირი ეჭირა. მისი ჯაჭვ-მუზარადი და ხმალი, ასევე შავი ბედაურის აღვირი, უნაგირი და მთელი აღკაზმულობა – ძვირფასი ქვებით იყო შემკული. უცნობ რაინდს ვეფხვის ტყავის სამოსი ეცვა, თავზედაც ვეფხვის ტყავის ქუდი ეხურა, ხელთ მკლავზე მსხვილი მათრახი ეჭირა. იგი საუცხოო შთაბეჭდილებას ტოვებდა.

მეფემ უცხო მოყმის ვინაობის გასაგებად და მის დასაძახებლად კაცი გაგზავნა.

მსახური უცნობთან მივიდა. მაგრამ ვერა შეჰბედა, რადგანაც ვეფხისტყაოსანი ჭაბუკი ისე ტიროდა, არაფერი ესმოდა.

მსახურმა დიდხანს უყურა უცნობს, ბოლოს, ხელცარიელი მეფესთან დაბრუნდა და ყოველივე მოახსენა.

მეფემ ახლა თორმეტი მონა გაგზავნა, უბრძანა, უცნობი მასთან შეპყრობილი მოეგვარათ.

ვეფხისტყაოსანი ტიროდა და არა ესმოდა რა, მხოლოდ მეფის ლაშქრის აბჯრის ხმაურზე გამოფხიზლდა, შეკრთა,

ცრემლი მოიწმინდა, ცხენზე ამხედრდა და, როცა ალყაში მოიქციეს, ლომივით მოიგერია მეფის ამალა,

ჭაბუკმა ჯერ გაცლა დააპირა, მაგრამ შესაპყრობად ხელის შევლება რომ დაუპირეს, ვინც ხელში მოხვდა, მათრახი ისე გადაჰკრა, შუაზე გააპო, ცხენს ხურჯინივით გადაჰკიდა, ზოგი ჯარისკაცი კი ერთმანეთს შემოსტყორცნა და ისე დახოცა.

მეფე განრისხდა. როსტევანი და ავთნდილი ცხენდაცხენ დაედევნენ ვეფხისტყაოსან ჭაბუკს. იგი, შავ ცხენზე ამხედრებული, მინდორში დარბაისლურად მიდიოდა,

მაგრამ როცა მეფე დაინახა, მასთან შებმას მოერიდა, მერანს მათრახი გადაჰკრა და ისე გაქრა, კვალსაც ვერვინ მიაგნო.

მეფემ ლაშქარი დაადევნა, მაგრამ უშედეგოდ.

მეფე როსტევანი დაღონდა, იფიქრა, ღმერთს ჩემი ლხენა მობეზრდაო და სასახლეში სევდიანი დაბრუნდა.

თავის საწოლ ოთახში განმარტოვდა, თან მხოლოდ ავთანდილი იახლა.

თინათინმა მამის ამბავი იკითხა, მაგრამ როცა მეფის უგუნებობა ამცნეს, აღარ შესულა.

ცოტა ხნის შემდეგ მეფემ ასული მოინატრა, იხმო და ყოველივე მოუყვა, თან დასძინა: ალბათ, ღმერთს მოვძულდი და აქამდე ბოძებული წყალობა გამიმწარა, ეს უდავოდ ამის ნიშანი იყოო.

თინათინმა ჰკადრა: კეთილის მომქმედი ღმერთი ბოროტს რად შექმნიდა;

შენს ამდენ დარდსა და დაღონებას ისა სჯობს, გაარკვიე, ვინ იყო ის უცნობი - თუ ხორციელი აღმოჩნდება, მისი ამბავი შევიტყოთ, ხოლო თუ ცით მოვლენილი სული, - ჩვენ, ადამიანებს, მასთან რა გვესაქმებაო.

მეფე დათანხმდა, ქვეყნის ოთხივე მხარეს ხალხი გააგზავნეს და ვეფხისტყაოსნის მოძებნა უბრძანეს.

მათ ერთი წელი ძებნეს, მაგრამ მნახველსაც ვერსად მიაგნეს და ხელცარიელნი დაბრუნდნენ.

მეფემ დაიჯერა, ალბათ, ადამიანი კი არა, ავსული იყოო და აღარ უდარდია, ნადიმი გადაიხადა და ჩვეული ცხოვრება გააგრძელა.

დაასურათე - როსტევანისა და ავთანდილის უცხო მოყმის დანახვა: წყლის პირას ჩამომჯდარი ტარიელი და მისი შავი ბედაური

დაასურათე - როსტევან მეფე მსახურს აგზავნის უცხო მოყმესთან

დაასურათე - როსტევანის მსახურის მისვლა წყლის პირას ჩამომჯდარ უცხო მოყმესთან

დაასურათე - როსტევან მეფე თორმეტ შეიარაღებულ მონას აგზავნის...

დაასურათე - როსტევანის გაგზავნილ ჯარისკაცებთან ტარიელის ბრძოლა

დაასურათე - ტარიელს დადევნებული როსტევანი და ავთანდილი

დაასურათე - ტარიელის გადაკარგვა...

დაასურათე - დაღონებული როსტევანისა და თინათინის საუბარი