ვისაც, რომელსაც. ეს სიტყვა განმეორებულია აზრის გაძლიერების მიზნით. ტაეპის აზრია: ვისაც (ტანჯვის) ალი ედებოდა (იგულისხმება: ნესტანს), მას ამ ალს მისივე ცრემლი უქრობდა. იგულისხმება: ნესტანი ტანჯვას ცრემლით იოხებდა.
იქ. ტაეპის აზრია: ნესტანს წერილის წერამ ღიმილი მოჰგვარა, მისი ვარდივით ბაგეები გაიპო და ბროლივით კბილებმა გამოანათა.
1302
“ჰე, ჩემო, ესე უსტარი არს ჩემგან მონაღვაწები, ტანი კალმად მაქვს, კალამი ნავღელსა ამონაწები! მე გული შენი ქაღალდად გულსავე ჩემსა ვაწები; გულო, შავ-გულო, დაბმულხარ, ნუ აეხსნები, აწ ები!
ეს წერილი.
აქ: გამოგზავნილი.
ნაღველი, ღვიძლის წვენი.
აქ: ვაწებებ (ხოლმე).
1303
“ჰხედავცა, ჩემო, სოფელირათა საქმეთამქმნელია! რაზომცა ნათობს სინათლე, ჩემთვის ეგრეცა ბნელია. ბრძენნი იცნობენ, სწუნობენმით, მათგან საწუნელია; უშენოდ ჩემი სიცოცხლე, ვაჰმე, რა დიდი ძნელია!
ჰხედავ თუ არა?
წუთისოფელი, საწუთრო.
რა საქმეების.
გამკეთებელი, ჩამდენი.
თუმცა ნათობს; ან: რაც უნდა ნათობდეს.
მაინც.
იწუნებენ, არაფრად აგდებენ, უარყოფენ.
იმიტომ (რომ). ტაეპის აზრია: ბრძენნი იმიტომ გმობენ და უარყოფენ ამ საწუთროს, რომ ის მართლაც ასეთი დამოკიდებულების ღირსია.
აქ: ძალიან.
1304
“ჰხედავ, ჩემო, ვით გაგვყარნა სოფელმან და ჟამმანკრულმან? ვეღარ გნახე საყვარელი მხიარული მხიარულმან; ნეტარ, რა ქმნას უშენომან გულმან, შენგან დალახვრულმან! გაგიცხადა დამალული გონებამან დაფარულმან.
როგორ.
დრომ.
წყეულმა.
ნეტავი.
გაგიმჟღავნა. დამალული. იგულისხმება: იდუმალი, ღრმა გრძნობა, გულის ზრახვა.
ფიქრმა.
იგულისხმება: (ჩემმა) ყველაზე შინაგანმა, ღრმა ფიქრმა.
1305
“შენმან მზემან, აქანამდის შენ ცოცხალი არ მეგონე; ჩემი მეთქვა გარდასრულად სიცოცხლე და ყოვლიღონე; აწ, რა მესმა, შემოქმედი ვადიდე და ღმერთსა ვჰმონე, ჩემი ყველა აქამდისი ჭირი ლხინსა შევაწონე.
შენს მზეს, შენს სიცოცხლეს ვფიცავ!
აქამდის.
გათავებული, ამოწურული მეგონა.
ყოველი, ყოველგვარი.
1. ღონე, ძალა, 2. საშუალება, ხსნის გზა. ამ ტაეპში ამ სიტყვის ორივე მნიშვნელობაა ნაგულისხმები.
ახლა.
რომ გავიგე, შევიტყე (იგულისხმება: შენი ამბავი).
შემქმნელი (იგულისხმება ღმერთი).
დავემონე. იგულისხმება: მისი სამართალი ვცანი, მის ნებას თანხმობა გამოვუცხადე, მადლი შევწირე.
აქამდე ნახული, აქამდე განცდილი.
– გავუთანაბრე.
1306
“შენი სიცოცხლე მეყოფის ჩემად იმედად გულისად, გულისა ერთობ წყლულისა და ასრედადაგულისად! მომიგონებდი, გახსოვდე მე, შენთვის დაკარგული, სად ვზი მზრდელად სიყვარულისა, მის ჩემგან დანერგულისად!
“სხვად, ჩემო, ჩემი ამბავი ჩემგან არ მოგეწერების: ენა დაშვრების, მოსმენით არვისგან დაიჯერების! ფატმან წამგვარაგრძნეულთა, ღმერთიმცა მას ეტერების! აწ კვლა ქმნა იგი სოფელმან, რაცა მას შეეფერების.
სხვა მხრივ.
ვერ მოგწერ.
დაიღლება.
ჩემი თავი წაართვა.
ჯადოსნებს.
პატრონობა, ზრუნვა.
დაე, ღმერთი ეპატრონოს, ღმერთმა უშველოს.
ახლა.
კვლავ, ისევ.
წუთისოფელმა, ამ ცხოვრებამ. აზრია: წუთისოფელმა მისებურად მიმუხთლა.
1308
“აწ სოფელმან უარესი ჭირი ჭირსა მომისართა, არ დასჯერდა ბედი ჩემი მათ პატიჟთა მრავალ-გვართა, კვლაცა მიმცა შესაპყრობლად ქაჯთა, ძნელად საომართა; ბედმან გვიყო ყველაკაი, ჩემო, რაცა დაგვემართა!
მომიმატა, დამირთო.
იმ მრავალნაირ ტანჯვას (ქაჯთაგან შეპყრობამდე რომ განვიცადე).
ახლა კიდევ.
დასაჭერად.
ძნელად შესაბრძოლებლებს, ძლიერებს.
ყველაფერი, ყოველივე.
1309
“ციხეს ვზიეზომ მაღალსა, თვალნი ძლივ გარდასწვდებიან, გზა გვირაბითა შემოვა, მცველნი მუნ ზედა დგებიან, დღისით და ღამით მოყმენი ნობათსა არ დასცდებიან, მათთა შემბმელთა დაჰხოცენ, მართ ცეცხლად მოედებიან.
ვზივარ.
ისე.
შემოდის.
იქ.
აქ: დგანან.
მეომრები, რაინდები.
რიგი, ჯერი. აქ: გუშაგობა.
არ სტოვებენ, თავს არ ანებებენ. ტაეპის აზრია: საგუშაგოზე მუდამ მეომრები დგანან.
შემბრძოლებლებს, მოწინააღმდეგეებს.
1310
“ნუ, თუ ესენი გეგონნენ სხვათა მებრძოლთა წესითა! ნუცა მე მომკლავ ჭირითა, ამისგან უარესითა; შენ მკვდარსა გნახავ, დავიწვი, ვითა აბედი კვესითა; მოგშორდი, დამთმე გულითა, კლდისაცა უმაგრესითა!
ნუ გეგონებიან! ტაეპის აზრია: არ გეგონოს, რომ ესენი სხვა მეომრებს ჰგვანან, ვინც შენ ადრე გინახავს!
ნურც.
აქ: ამაზე.
როგორც.
1311
“შენ, საყვარელო, ნუ სჭმუნავ ჭმუნვითა ამისთანითა, ჩემი სთქვა: “სხვათა მიჰხვდების იგი ალვისა ტანითა!” არამ სიცოცხლე უშენოდ! ვარ აქამდისცა ნანითა; ან თავსა კლდესა ჩავიქცევ, ანუ მოვიკლავ დანითა.
დარდობ, ნაღვლობ.
სხვის ხელშია, სხვისი წილია.
არამია; არამი იყოს!
სინანულით (იგულისხმება: რომ, ამ დღეში მყოფი, ცოცხალი ვარ).
ან.
გადავიგდებ.
1312
“შენმან მზემან, უშენოსა არვის მიჰხვდეს მთვარე შენი! შენმან მზემან, ვერვის მიჰხვდეს, მო-ცა-ვიდენ სამნი მზენი. აქათ თავსა გარდავიქცევ, ახლოს მახლვან დიდნი კლდენი. სული ჩემი შეივედრე, ზეცითმომხვდენნუთუფრთენი!
შენს მზეს, შენს სიცოცხლეს ვფიცავ.
სხვას, თუ არ შენ.
შეჰხვდება, ერგება.
თუნდ მოვიდნენ, რომც მოვიდნენ. ტაეპის აზრია: მე არავისზე გაგცვლი, თუნდა მზეზე სამჯერ ულამაზესი კაციც მოვიდეს ჩემთან.
აქედან.
გადავიგდებ.
მახლავს.
ზეციდან.
მომეცნენ.
იქნებ, ეგებ.
ფრთები. ტაეპის აზრია: ევედრე ღმერთს, ეგებ ჩემს სულს ფრთები მისცეს!
1313
“ღმერთსა შემვედრე, ნუთუკვლადამხსნას სოფლისა შრომასა, ცეცხლსა, წყალსა და მიწასა, ჰაერთა თანა ძრომასა, მომცნეს ფრთენი და ავფრინდე, მივჰხვდე მას ჩემსა ნდომასა, დღისით და ღამით ვხედვიდე მზისა ელვათა კრთომასა.
ეგებ, იქნებ.
მომავალში. იგულისხმება: ახლო მომავალში, მცირე ხანში.
მიხსნას ამქვეყნიური გარჯისაგან.
ფრთები.
ვეწიო ჩემს წადილს.
ვხედავდე.
სხივთა.
1314
“მზე უშენოდ ვერ იქნების, რათგან შენ ხარ მისი წილი. განაღამცა მას ეახელ მისი ეტლი, არ თუ წბილი! მუნა გნახო, მადვე გსახო, განმინათლო გული ჩრდილი, თუ სიცოცხლე მწარე მქონდა, სიკვდილიმცა მქონდა ტკბილი!
იქნება. წილი. შესაძლოა ორგვარი გაგება: 1. ნაწილი, 2. ხვედრი. (იხ. კომენტარი).
მაშ, მასთან მიდი! მასთან იყავ! ან: რა თქმა უნდა, მასთან იქნები (ალ. ჭინჭარაული).
ზოდიაკო, თანავარსკვლავედი.
ხელმოცარული, შერცხვენილი, უღირსი. ამისი საპირისპიროა: ღირსეული, ბრწყინვალე, დიდებული. ტაეპის აზრია: შენ, მზის ბრწყინვალე ეტლი, მასთან უნდა იყო! (“ლომი” ერთ-ერთი ზოდიაკოს სახელია, ტარიელი კი ლომია).
იქ.
გნახავ. მადვე გსახო. შესაძლოა ორგვარი გაგება: 1. მზედვე დაგსახავ, მზედვე მიგიჩნევ. 2. იმადვე დაგსახავ, რაც ხარ: გიცნობ ტარიელად, ჩემ მიჯნურად.
გამინათლებ.
სიკვდილი მქონდეს!
1315
“მე სიკვდილი აღარ მიმძიმს, შემოგვედრებ რათგან სულსა, მაგრა შენი სიყვარული ჩავიტანე, ჩამრჩა გულსა; მომეგონოს მოშორვება, მემატების წყლული წყლულსა; ნუცა მტირ და ნუცა მიგლოვ, ჩემო, ჩემსა სიყვარულსა!
ესე წიგნი, საყვარელსა მისსა თანა მინაწერი, რა დაწერა, გარდაჰკვეთა მათ რიდეთა ერთი წვერი. თავ-მოხდილსა დაუშვენდა სისხო, სიგრძე, თმათა ფერი, ალვისაგან სული მოქრის, ყორნის ფრთათა მონაბერი.
ეს.
საყვარელთან.
რომ.
გადასჭრა.
ნესტანის წერწეტი ტანის აღმნიშვნელი მეტაფორაა,
შავი თმისა.
სუნი, სულნელება.
ფრთებიდან.
1320
იგი მონა წამოვიდა, გულანშაროს მიმავალი, წამ-ერთმიხდა ფატმანისსა, დღე იარა არ-მრავალი. რა ავთანდილს გაუსრულდა საქმე მისი სასურვალი, ხელ-აპყრობით ღმერთსა ჰმადლობს ცნობა-სრული, არა მთრვალი.
ერთ წამში.
მივიდა.
რომ აუსრულდა.
გონება-სრული. იგულისხმება: დაწყნარებული.
1321
ფატმანს უთხრა: “გამისრულდაჟამად საქმე საწადელი; დიდი შენი მოჭირვება ჩემგან არის გარდუხდელი! წავალ, დგომად აღარა მცალს, დრო მოსრულა შარშანდელი, ფიცხლა ქაჯეთს მოვიყვანო მათი მომსპობ-ამწყვედელი”.
ამისრულდა.
დროულად, კარგ დროს.
გარჯა, გასაჭირი.
დასარჩენად.
მცალია.
მოსულა.
მალე, სასწრაფოდ.
მოვიყვან.
გამწყვეტი.
1322
ხათუნმან უთხრა: “ჰე, ლომო, ცეცხლი აწ უფრო ცხელდების, მოეშორვების ნათელსა, გული ამისთვის ბნელდების; ისწრაფე, ჩემი ნუ გაგვა, ხელიეგრეცა ხელდების! თუ ქაჯნი მოგესწრებიან, მუნ მისლვა გაგიძნელდების”.
იმის მოსმენით. გაახლებულნი. იგულისხმება: სიცოცხლე¬გაახლებულნი, გახალისებულნი.
გიჩვენებ.
ამიტომ, ამ გზით.
სავაგლახო და “ვა”–ს სათქმელი.
1324
“მიდით და ფრიდონს უამბეთ ამბავი არ-ნაცქაფავი; მე ვერა ვნახავ, ვისწრაფი, გზა ჩემი არს ნასწრაფავი. მან გაახაფოს ხმა ხაფი, კვლა უფრო გასახაფავი, თქვენ მოგცელარი ყველაი მე, ჩემი ნაალაფავი.
ბაქიობით, ტყუილი კვეხნით ნათქვამი.
სასწრაფო.
რიხიანი, მძლავრი.
მოგცემთ.
მდიდრული საქონელი.
ნადავლი. ავთანდილი სჩუქნის ფრიდონის მონებს მეკობრეთა სიმდიდრეს, რომელიც ერთხელ უკვე ვაჭრებს აჩუქა. იგულისხმება, რომ ვაჭრებმა ის სიმდიდრე არ გამოართვეს (სტრ. 1060).
1325
“ჩემსა ზედა დიდი არის ვალი, თქვენგან დანადები; მადლსასხვაებრ გარდავიხდი, თუღა ფრიდონს შევეყრები; აწ წაიღეთ ყველაკაი, მეკობრეთა წანაღები, ამის მეტსა ვერასმოგცემ, ვიცი, ამადგეძუნწები!
ჩემზე.
მადლობას.
სხვაგვარად.
თუკი.
შევხვდები.
ყველაფერი.
მეკობრეებისათვის წართმეული.
ვერაფერს.
მოგცემთ.
ამიტომ.
ძუნწად გეჩვენებით.
1326
“სახლი არ მახლავს, არ ძალ-მაქვს გაცემა საბოძვარისა”. მისცა მართ სავსე ხომალდი, რიცხვიტურფათა ჯარისა, უბრძანა: “წადით, წაიღეთ, გზა წავლეთმისვე არისა, ფრიდონს მიართვით უსტარი ჩემგან, ძმად-ნაფიცარისა”.
www.utvalavi.ge
ვებგვერდი შეიქმნა საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ხელშეწყობით